UTRECHT-NOORD – In Nederland groeit de kritiek op het cultuursubsidiebeleid. De wens om cultuur inclusiever, toegankelijker en vernieuwender te maken botst met beperkte budgetten en steeds veranderende beleidsregels. Voor veel culturele organisaties is het aanvragen van subsidie ingewikkeld en tijdrovend. Dit probleem speelt ook in Utrecht-Noord, wel stelde de gemeente eind maart extra cultuursubsidie beschikbaar voor het stimuleren van inclusiviteit en diversiteit. Er kwamen 63 aanvragen bij de gemeente binnen, waarvan er uiteindelijk maar 12 daadwerkelijk subsidies ontvangen. Rondom deze kwestie ontstaat steeds meer ophef over de vraag of het aanvraagproces wel rechtvaardig en toegankelijk verloopt voor iedereen.
Cultuursubsidies zijn financiële bijdragen van de overheid die culturele projecten en organisaties ondersteunen. In Utrecht kunnen instellingen en initiatieven elk jaar subsidie aanvragen bij de gemeente. De ingediende plannen worden beoordeeld op culturele kwaliteit, maatschappelijke waarde en financiële onderbouwing. Niet iedereen krijgt steun, want het beschikbare budget blijft beperkt. Veel aanvragers ervaren het proces bovendien als ingewikkeld. Organisaties moeten veel bewijs aanleveren, zoals al bij de aanvraag nauwkeurig uitleggen waar het subsidiegeld dat jaar naartoe gaat. Doordat de voorwaarden regelmatig veranderen, is het vooral voor kleine partijen moeilijk om toegang te zoeken tot cultuursubsidies.
De veranderingen in het Utrechtse cultuursubsidiebeleid zorgen al langer voor onrust in de sector. Vooral kleinere organisaties hebben moeite met het aanvraagproces, dat niet alleen complex is, maar ook ruim van tevoren moet worden gestart. Voor hen is het lastig om op tijd aan alle eisen te voldoen, zeker omdat die eisen regelmatig veranderen. Tegelijkertijd is het beschikbare geld beperkt, waardoor de gemeente moet kiezen tussen gevestigde instellingen en nieuwe initiatieven. Die afweging leidt tot frustratie: niet iedereen voelt zich gelijk behandeld, en het systeem wordt niet als toegankelijk beschouwt.
De gemeente Utrecht heeft begin maart een extra subsidieronde geopend, om meer inclusiviteit en diversiteit in de stad te stimuleren. Hoewel het initiatief met 500.000 euro veel belovend leek viel dit tegen. Maar 12 van de 63 aanvragen ontvingen daadwerkelijk subsidies. Dit vergrootte de teleurstelling bij de organisaties die opnieuw buiten de boot vielen. Deze aanvraag ronde was alleen voor al bestaande initiatieven in de stad. Er werd voor 2,73 miljoen euro aan subsidies aangevraagd, wat de noodzaak laat zien van hoeveel organisaties de subsidies nodig hebben. En als organisaties geen subsidie ontvangen kan het hen 10 jaar kosten om hier financieel weer boven op te komen.
Bij het Utrechtse koor Dynamiq Voices viel de onzekerheid rondom de subsidies hard. In augustus was het nog maar de vraag of hun aanvraag überhaupt zou worden beoordeeld, en dat leidde meteen tot moeilijke keuzes. “We moesten al vroeg besluiten om bepaalde kosten tijdelijk te schrappen, zoals het betalen van onze dirigent,” vertelt Sam Verbeek, financieel verantwoordelijk binnen het koor. “Dat is niet zomaar iets, want je wilt je muzikale kwaliteit behouden en ook richting je leden duidelijkheid geven. Maar je weet gewoon niet waar je aan toe bent.”
Uiteindelijk kreeg Dynamiq Voices een subsidie van 3.000 euro, waarmee ze tijdelijk vooruit konden. Toch blijft er frustratie bestaan over de manier waarop het aanvraagproces verloopt. “Wij hebben het geluk dat er binnen onze vereniging mensen zitten die goed zijn in het doorgronden van zo’n aanvraagformulier,” zegt Verbeek. “Je moet precies kunnen uitleggen wat je culturele doelstelling is, en hoe elk bedrag wordt ingezet. Dat is voor ons gelukt, ook omdat we een maatschappelijke boodschap hebben die goed aansluit op het beleid.” Maar dat betekent volgens hem niet dat andere, meer kunstgerichte of kleinere initiatieven minder waardevol zijn. “Zij verdienen het net zo goed, alleen komen ze soms niet door het papierwerk heen.”
Volgens veel culturele organisaties is hier het grootste probleem te vinden. Het aanvraagproces wordt als ingewikkeld en bureaucratisch ervaren, vooral door groepen zonder professionele ondersteuning of ervaring met subsidies. Daardoor kunnen sommige organisaties hun plannen niet volledig indienen of haken ze zelfs helemaal af. “Het is echt zonde,” zegt Verbeek. “Er zijn zoveel waardevolle initiatieven die afvallen, simpelweg omdat ze niet weten hoe ze hun subsidieaanvraag goed moeten invullen en verantwoorden. Terwijl juist deze organisaties vaak zorgen voor vernieuwing binnen de cultuursector.”
Het ontvangen van de subsidie bracht voor Dynamiq Voices een enorme opluchting. “Het gaf ons de financiële vrijheid om de stress een jaartje uit te stellen en onze plannen weer met vertrouwen voort te zetten,” aldus Verbeek. Dankzij deze steun konden ze het project zonder verdere vertraging voortzetten. Voor het koor maakte die zekerheid een groot verschil en gaf het de ruimte om zich volledig te richten op hun culturele doelen.
Kauthar Bouazzati, woordvoerder van de gemeente Utrecht, licht toe waarom er een extra subsidieregeling is opgezet die specifiek gericht is op inclusiviteit en diversiteit binnen de cultuursector. Volgens haar is inclusiviteit een belangrijk uitgangspunt in het cultuurbeleid van de gemeente. “We willen meer investeren in groepen en organisaties die extra ondersteuning nodig hebben, zodat we de diversiteit in de stad kunnen versterken en verbinden met wat er al leeft,” zegt Bouazzati.
Voor deze subsidieregeling gelden duidelijke criteria waaraan organisaties moeten voldoen om in aanmerking te komen. In totaal werden 63 aanvragen ingediend, met een gezamenlijk aangevraagd bedrag van 2,73 miljoen euro. Omdat het beschikbare budget slechts 500.000 euro bedroeg, is dit bedrag verdeeld over de initiatieven die het beste voldeden aan de criteria, tot het budget was opgemaakt. Bij de beoordeling werd gekeken naar de bijdrage van de projecten aan minimaal één van de drie pijlers uit de Utrechtse inclusienota: het bevorderen van gelijke kansen voor mensen in een kwetsbare of gemarginaliseerde positie, het versterken van sociale samenhang binnen de stad, en het vergroten van de veiligheid en het gevoel van veiligheid voor deze groepen.
Bouazzati benadrukt dat het belangrijk is om de criteria te blijven hanteren, omdat op deze manier organisaties die subsidie daadwerkelijk nodig hebben, en dit kunnen bewijzen, subsidies ontvangen.
Daarnaast is de regeling niet alleen bedoeld om financiële steun te bieden, maar ook om de organisaties actief te betrekken bij het verder vormgeven van het inclusiebeleid. De gemeente nodigt hen uit voor grote bijeenkomsten waarin zij ervaringen delen, meepraten over beleid en gezamenlijk zoeken naar verbeteringen. “We zien dit als een doorlopend proces, waarbij we voortdurend willen blijven leren en verbeteren op het gebied van inclusiviteit en diversiteit en de beleidsvorming daar omheen,” aldus Bouazzati.
Het doel van de regeling is om deze organisaties te ondersteunen en te stimuleren, zodat zij hun bijdrage aan een inclusievere culturele sector kunnen vergroten. Volgens Bouazzati komt er volgend jaar weer een nieuwe ronde om deze ondersteuning voort te zetten.
Het Nederlandse cultuursubsidiesysteem kampt met ingrijpende problemen, waardoor een broodnodige hervorming moeizaam verloopt. Volgens een achtergrondartikel in het NRC adviseerde de Raad voor Cultuur begin 2024 een volledige herziening van het systeem, met als doel meer stabiliteit en continuïteit te bieden aan culturele instellingen. De sector zelf steunt deze plannen breed, maar de uitvoering stokt door financiële beperkingen: er is 200 miljoen euro extra nodig, maar deze middelen ontbreken momenteel (NRC, 2024).
Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Eppo Bruins erkent het belang van vereenvoudiging, maar geeft toe dat de financiële ruimte ontbreekt om dit te realiseren. Ook de Tweede Kamer staat in grote lijnen achter de voorstellen, zoals het verlengen van subsidieperiodes en het bevorderen van een betere spreiding van middelen buiten de Randstad (NRC, 2024). Desondanks gaat het hervormingsproces traag en met veel hobbels.
Journalist Herien Wensink, in haar commentaar in de Volkskrant, wijst op de grote bureaucratische complexiteit van het cultuursubsidiesysteem. Ze stelt dat de voortdurend veranderende regels het voor culturele organisaties steeds lastiger maken om subsidies aan te vragen. Door het gebrek aan geld moeten organisaties harde keuzes maken: nieuwkomers ontvangen subsidie ten koste van bestaande projecten, waardoor het een ‘kansenspel’ wordt (Wensink, Volkskrant, 2024). Het aanvraagproces duurt vaak meer dan een jaar en organisaties die buiten de boot vallen, staan voor een onzekere toekomst. Wensink waarschuwt dat het herstel van zo’n klap minstens tien jaar kost en vraagt zich af of dit duurzaam is voor de sector (Volkskrant, 2024).
Deze analyses maken duidelijk dat zonder extra investeringen en vereenvoudiging het cultuursubsidiesysteem kwetsbaar blijft en het culturele veld daardoor risico loopt op verdere verzwakking.
