Muziek speelt een grote rol in het leven van velen. Het roept emoties op, brengt herinneringen tot leven en verbindt mensen. Jos Kessels (77), filosoof en musicus deelt zijn persoonlijke ervaring en vertelt waarom muziek zo een groot effect kan hebben op mensen ook zonder tekst.

Muziek heeft iets mysterieus, volgens Kessels. Het is een kunstvorm die geen vertaling nodig heeft en toch iedereen kan raken. Kessels heeft er zijn eigen theorieën over. ”Muziek is geen taal in de letterlijke zin, maar het heeft wel een grammatica en structuur. Ons brein herkent patronen en die patronen wekken emoties op.’’ Volgens hem is dat een van de redenen waarom muziek zonder tekst zo’n krachtige invloed kan hebben.

In de schemerige kerk, stond Jos Kessels op het verhoogde podium. Met een microfoon in zijn hand keek hij de zaal in. ‘’Ja, dat denk ik,’’ antwoordde hij zonder aarzeling op de vraag of muziek een universele taal is. Even leek hij te zoeken naar woorden, ‘’Er is zelfs wetenschappelijk onderzoek naar gedaan,’’ vervolgde hij. Een onderzoeker heeft etnologisch onderzoek gedaan naar muziek en heeft ontdekt dat de grondtoon overal terugkomt. In alle muzieksoorten en alle culturen, legde hij uit. ‘’Maar een ander bewijs is wat ik zelf heb ervaren. Mijn vrouw en ik hebben jarenlang tango gedanst. Overal ter wereld zagen we hoe muziek verbindt, hoe mensen met totaal verschillende achtergronden elkaar vonden op de dansvloer, zonder woorden, alleen via de muziek. Dat is toch bijzonder?’’

Volgens Kessels is muziek niet alleen een kwestie van smaak, maar ook van gewenning en groei. ‘’Muziek moet je soms leren. Sommige muziek is complex, abstract. Niet iedereen heeft daar meteen aansluiting mee. Maar dat betekent niet dat je het nooit kunt waarderen. Je kunt je muzikaal gehoor trainen en ontwikkelen.’’
De invloed van instrumentale muziek is niet iets abstracts, maar juist heel concreet. Denk aan filmmuziek: een spannende scène wordt nog intenser door dreigende tonen en een emotioneel moment krijgt extra diepte door een zachte pianomelodie. ‘’We voelen de emotie zonder dat iemand ons vertelt wat we moeten voelen. Dat is de kracht van muziek.’’

Toch is het effect niet voor iedereen hetzelfde. Wat de een als rustgevend ervaart, kan voor een ander juist melancholisch zijn. ‘’Het is toch een wonder dat muziek bij verschillende mensen zo verschillend werkt?’’, vertelt hij. ‘’Vroeger had je de Beatles en de Rolling Stones. De een vond de Beatles prachtig, de ander koos voor de Stones. En zo is het met klassieke muziek ook. Ik kan de hele dag Barok luisteren, geweldig, maar iemand anders vindt het saai.’’

Kessels legt uit dat dit te maken heeft met persoonlijke ervaringen en herinneringen. ‘’Muziek raakt iets in ons dat al aanwezig is. Het brengt herinneringen naar boven, soms zelfs zonder dat we ons ervan bewust zijn.’’

En dat is misschien wel waarom muziek zonder tekst zo krachtig blijft. Waar woorden soms tekortschieten of verkeerd begrepen kunnen worden, spreekt muziek direct tot het gevoel. ‘’Het is een ervaring, geen vertaling. En misschien is dat wel precies waarom het ons zo raakt.’’