AI speelt een steeds grotere rol in ons leven. Terwijl AI in eerste instantie als automatische piloot in het vliegtuig of de thermostaat in onze huizen op de achtergrond bleef, wordt AI nu gebruikt om onze dagelijkse activiteiten te vergemakkelijken. Verschillende sectoren in Nederland beginnen langzaam de technologie toe te passen. Denk aan de robotisering in de zorg of de automatisering van taken in het onderwijs. Zo laten studenten hun teksten schrijven door AI of voeren een snelle grammatica controle uit. Niet alleen deze sectoren adopteren de technologie van AI, ook de creatieve sector lijkt zich steeds meer aan te passen. Nu kan AI bijvoorbeeld kunstwerken, nummers en zelfs hele boeken genereren. Met deze ontwikkelingen lijkt AI bijna de ‘creatieve maker’ te worden in plaats van de daadwerkelijke schilders, artiesten en schrijvers. Is er nog wel een plekje voor hen in de toekomst?

‘Bestuurder van een boot’

In de schrijfwereld is de invloed van AI ook te merken. Zo kan AI-inspiratie geven voor karakters, achtergrondverhalen en zelfs hele verhalen uitschrijven. ‘Je bent eigenlijk de bestuurder van een boot’, vertelt Raymond Zachariasse. Raymond is schrijver, scenarist en oprichter van organisatie Boekgerei. Een organisatie in Woerden met als doel beginnende, maar ook gevorderde schrijvers te verenigen. Sinds kort experimenteert Raymond met AI in zijn korte verhalenbundels. ‘Ik heb heel lang geen AI gebruikt, want ik wil gewoon mijn eigen werk schrijven. Nadat ik zag dat AI zelfs bij grote kranten gebruikt werd, heb ik het idee bij mijn baas neergelegd.’

Toen Raymond zijn baas schrijvers tekort kwam voor een verhalenbundel, is dit idee doorgezet. ‘Je kunt AI een verhaal laten uitschrijven, maar omdat de AI geen context heeft, is er ook geen gevoel. Dus telkens moet je het verhaal door AI laten herschrijven en er op die manier sturing aan geven’, vertelt Zachariasse.  In zijn vrije tijd maakt Raymond ook muziek. ‘AI maakt een nummer in één minuut, maar als je het zelf doet, geeft dat toch een gevoel van voldoening.’

Verdwijning van creativiteit?

De rol van de creatieve maker lijkt dus verder te veranderen. Zachariasse heeft nog geen verhaal uitgebracht met behulp van AI, maar ziet wel de invloed die het heeft op zijn creativiteitsproces. ‘Ik heb de redacteur een stukje laten lezen waar ik 80% van geschreven had en AI 20%. Uiteindelijk heeft de redacteur hier al mijn stukken uitgehaald die hij dus minder vond en de AI-gegenereerde stukken laten staan. Het was te ‘bloemig’ volgens hem.’

Niet alleen de schrijfwereld zal veranderen door de ontwikkelingen van AI, maar ook andere sectoren in de cultuurwereld. ‘AI kan niet alleen een boek schrijven, maar ook films generen en zelfs kunstwerken maken die voor veel geld verkocht worden’, vertelt raadslid Florian Bos van de Woerdense VVD. Ook hij ziet de gevolgen van AI in. ‘Waar je eerst een bepaald talent nodig had om schrijver te zijn, zal dat langzaam overbodig worden als AI in een mum van tijd een boek kan schrijven.’

De creatieve maker verandert

Of AI daadwerkelijk onze creativiteit zal overnemen, weet Zachariasse nog niet zo zeker. Hij denkt dat de rol van de creatieve maker niet verdwijnt, maar juist verandert. Zo is Raymond ook ontwerper en illustrator. Hij ziet dat AI veel fouten maakt in deze werken. ‘Het is dan de taak om van zes vingers vijf vingers te maken.’ De rol van de creatieve maker geeft dus volgens Raymond meer sturing in plaats van creatieve input.

Ook Florian is zich ervan bewust dat er een enorme verandering zal plaatsvinden, maar heeft ook hoop. ‘Er zullen banen verdwijnen, maar AI kan lang niet alles overnemen. Denk bijvoorbeeld aan theater, waar mensen daadwerkelijk op het toneel staan. Hierbij kan hoogstens het scenario door AI geschreven worden.’

Regulering

Door de ontwikkelingen van AI niet tot ons te nemen, is een achterstand onvermijdelijk en regulering volgens Florian onmogelijk. ‘Het is ontzettend lastig om protectionistische regels voor het gebruik van AI op te leggen. Controle is heel belangrijk, maar ook dat is niet na te kijken. Als AI duizend bronnen gebruikt om inspiratie op te doen, moet er dan ook naar al deze bronnen gekeken worden? Dat is het ethische vraagstuk.’

Volgens Raymond zouden er wel regels moeten komen vanuit de overheid. ‘Er zou een garantie moeten zijn voor de mensen die nu werken en in de toekomst AI moeten gebruiken, zodat ze hun positie behouden.’ Toch ziet Zachariasse wel ontwikkelingen bij de uitgevers. ‘In het auteursrechtelijke gedeelte van een boek staat dat niets uit dit boek geveild mag worden, maar nu staat er ook dat tekst- en datamining uitdrukkelijk niet is toegestaan.’ Door deze regel behouden de schrijvers hun recht, doordat hun data uitgesloten wordt.

De rol van het publiek

Of het gebruik van AI in de cultuursector een rol zal spelen, ligt ook grotendeels in handen van het publiek. ‘De meeste mensen zullen niet bevatten wat AI kan. In de toekomst zal het lastig zijn om het onderscheid te maken tussen AI-gegenereerde werken en mensgemaakte werken. Het publiek maakt het niet uit. Die wil iets lezen, bekijken of horen, ongeacht waar het vandaan komt.’

Of Spotify nu AI-muziek maakt of schrijvers hun boeken door AI laten schrijven, maakt volgens Raymond niet veel uit. ‘Het gaat er voor mensen om of het resultaat goed is. Als er een nieuw boek in de stijl van J.K. Rowling uitkomt vindt zij dat misschien niet zo leuk, maar het merendeel van het publiek zal het lezen.’