De prestatiedruk onder jongeren is de afgelopen tien jaar in rap tempo toegenomen. Steeds meer jongeren geven aan stress te ervaren over schoolprestaties, toekomstverwachtingen en het voldoen aan maatschappelijke normen. Uit de Gezondheidsmonitor Jeugd 2024 van het RIVM blijkt dat meer dan de helft (56,4%) van de jongvolwassenen regelmatig tot vaak prestatiedruk voelt, zowel vanuit zichzelf als vanuit hun omgeving. Die druk begint al op jonge leeftijd: ook middelbare scholieren behoren tot deze groep. In 2001 gaf volgens de VO-raad nog slechts 16 procent van de middelbare scholieren aan prestatiedruk te ervaren. In 2022 was dat percentage opgelopen tot 38 procent, een verdrievoudiging in iets meer dan twintig jaar.

Problemen in het onderwijssysteem

De oorzaken van de toenemende prestatiedruk onder jongeren zijn veelzijdig, maar het onderwijssysteem wordt vaak genoemd als een van de belangrijkste factoren. Toetsen, schooladviezen, overgangsnormen en selectieprocedures voor het hoger onderwijs dragen allemaal bij aan de druk die jongeren ervaren.Neem bijvoorbeeld de centrale eindexamens in het voortgezet onderwijs. Deze momentopnames bepalen voor 50 procent het eindcijfer en hebben daarmee grote invloed op de vraag of leerlingen wel of niet kunnen doorstromen naar het vervolgonderwijs. Voor veel jongeren is dat een bron van stress, zeker wanneer één toets het verschil kan maken tussen slagen of zakken.

Versnelling door de coronapandemie

De coronapandemie heeft deze ontwikkeling verder versneld. Hoewel scholen tijdelijk gesloten waren en examens deels werden aangepast, ging de mentale gezondheid van veel jongeren juist achteruit.Onderzoekers van het internationale onderzoeksprogramma Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) benadrukken dat de pandemie geen directe oorzaak was van prestatiedruk, maar eerder een versneller van een al langer bestaande maatschappelijke trend. Tijdens de lockdowns waren veel leerlingen aangewezen op zelfstudie, terwijl de sociale steun van klasgenoten, docenten en de schoolomgeving grotendeels wegviel.

Het perfecte plaatje

Ook buiten school ervaren jongeren een bredere maatschappelijke druk. Ze moeten niet alleen goed presteren op school, maar ook een actief sociaal leven onderhouden, sporten, zich persoonlijk ontwikkelen en op sociale media een aantrekkelijk beeld van zichzelf laten zien.De constante vergelijking met leeftijdsgenoten en online persoonlijkheden, zoals influencers, kan het gevoel oproepen dat ze altijd tekortschieten. Daarbij komt dat veel jongeren denken dat ze al op jonge leeftijd duidelijke doelen moeten hebben: een strak studieplan, een indrukwekkend cv en sociale betrokkenheid.Het idee dat je altijd bezig moet zijn met ‘het beste uit jezelf halen’ zorgt ervoor dat ontspanning soms als tijdverspilling wordt gezien. Voor jongeren kan het voelen alsof er geen ruimte is om fouten te maken of gewoon even niets te doen.

Jong al klachten

De gevolgen van deze toenemende druk zijn inmiddels zichtbaar. Jongeren kampen op steeds jongere leeftijd met stress, angststoornissen, depressieve klachten en burn-outverschijnselen.Volgens cijfers van het Trimbos-instituut is het aantal jongeren met psychische klachten in tien jaar tijd meer dan verdubbeld. Eén op de vijf jongeren geeft aan regelmatig te maken te hebben met ernstige vermoeidheid en spanningsklachten.

Mentale problemen in Zeist

Ook in Zeist is deze trend merkbaar. Evert Brouwers, jongerenwerker bij Meander Omnium, ziet dat steeds meer jongeren hulp zoeken bij mentale problemen.“Veel jongeren in Zeist worstelen met stress, prestatiedruk en onzekerheid,” vertelt Brouwers. “Ze voelen zich vaak overweldigd, omdat er op zoveel vlakken iets van hen wordt verwacht: op school, thuis én online.”Als jongerenwerker begeleidt Brouwers jongeren in Zeist, zowel individueel als in groepsverband. De vraag naar ondersteuning is volgens hem de laatste jaren flink toegenomen.“We horen steeds vaker dat jongeren zich opgejaagd voelen. Alles moet perfect zijn: hoge cijfers halen, een druk sociaal leven onderhouden, een bijbaan hebben, sporten enzovoort. Daardoor raken ze hun ademruimte kwijt.”

Erkend maar geen verandering

Dat de prestatiedruk onder jongeren een serieus probleem is, wordt inmiddels ook binnen het onderwijs erkend. Zo gaf Henk Hagoort, voorzitter van de VO-raad, in 2022 tijdens een presentatie aan dat het onderwijs een belangrijke rol kan spelen in het verminderen van die druk. Volgens hem zou er minder nadruk moeten liggen op presteren en cijfers, en zou het verlagen van de toetsdruk een effectieve stap kunnen zijn.Toch is er sindsdien weinig structureel veranderd in het onderwijssysteem.De scholierenorganisatie LAKS is daarom op 26 mei 2025 gestart met de campagne #25procentCSE. Hiermee pleiten zij voor een minder zwaarwegend centraal eindexamen, dat nu voor de helft meetelt in het eindcijfer. Volgens LAKS legt zo’n momentopname te veel druk op leerlingen, en hangt hun toekomst er te veel van af. De organisatie benadrukt dat deze hoge druk de mentale gezondheid van jongeren schaadt en pleit voor een beter beoordelingssysteem waarin ook het leerproces meer wordt gewaardeerd.

Initiatieven in Zeist

Om de prestatiedruk onder jongeren te verlagen, besloot het Jordan Lyceum in Zeist in februari 2025 om, na een proefperiode, de inzage in Magister-cijfers voor ouders stop te zetten.“We zijn gestart met een pilot waarbij ouders acht weken lang geen toegang hadden tot de cijfers en beoordelingen van hun kinderen via Magister,” vertelt Stijn Uittenboogaard, docent (bedrijfs)economie en initiatiefnemer van het project. “De bedoeling was om te onderzoeken in hoeverre deze maatregel bijdroeg aan het verminderen van stress onder leerlingen.”Uit een evaluatie-enquête blijkt dat zowel ouders als leerlingen overwegend positief waren over de proef. Toch gaven veel ouders aan dat ze weinig verschil merkten in het stressniveau van hun kind.“Desondanks zie ik dit als een stap in de goede richting,” zegt jongerenwerker Evert Brouwers van Meander Omnium. “Door ouders niet voortdurend te laten meekijken, geef je jongeren meer regie over hun eigen leerproces. Maar of dat alleen genoeg is om prestatiedruk echt te verminderen, betwijfel ik. Daar zijn aanvullende en bredere maatregelen voor nodig.”Bij Meander Omnium zijn daarom meerdere initiatieven opgezet om jongeren te ondersteunen in het omgaan met prestatiedruk. Zo worden er regelmatig thema-avonden georganiseerd over mentale gezondheid, stress en verwachtingen. Daarnaast is er individuele coaching beschikbaar en wordt er nauw samengewerkt met lokale scholen om signalen tijdig op te vangen en passende ondersteuning te bieden.

Niet te veel aandacht

Het Nederlands Jeugdinstituut vindt het positief dat er aandacht is voor mentale gezondheid en prestatiedruk onder jongeren. Tegelijkertijd waarschuwt het instituut ervoor om de problemen niet groter te maken dan ze zijn of te eenzijdig te belichten. Dit kan namelijk juist averechts werken en klachten verergeren. Volgens het instituut is het belangrijk om het taboe rond mentale problemen te doorbreken, zodat jongeren zich vrij voelen om hulp te zoeken. Tegelijk benadrukken ze dat niet elke tegenslag of emotie meteen als een mentale aandoening gezien moet worden. De nadruk moet vooral liggen op de positieve ontwikkeling van jongeren.