Waarom wordt er nu zoveel over nepnieuws gesproken? 
‘Nepnieuws is niets nieuws onder de zon. Zolang mensen nieuws verspreiden, zijn er altijd berichten die niet feitelijk juist zijn. Wat wél nieuw is, is dat mensen sinds de opkomst van generatieve AI laagdrempelig zelf afbeeldingen, video en audiomateriaal kunnen manipuleren. Deze kunnen levensecht lijken. Bovendien maakt sociale media het eenvoudiger om nepnieuws snel te verspreiden. Iedereen kan tegenwoordig zonder enige redactionele controle een bericht online zetten. Nepnieuws is dus steeds overtuigender en makkelijker te produceren. Het is nu ook eenvoudiger om het wereldwijd te verspreiden dan dertig jaar geleden.’ 

 Is AI een zegen of een vloek voor de journalistiek? 
‘AI speelt een dubbele rol. Enerzijds helpt het bij het opsporen van nepnieuws, maar anderzijds kan het ook misleidende informatie creëren, zoals deepfakes. AI is een hulpmiddel, maar geen wondermiddel.’ 

Wat is het gevolg van de verspreiding van nepnieuws?  
‘Nepnieuws kan vergaande gevolgen hebben. Het kan bijdragen aan een groeiend wantrouwen tegenover autoriteiten. Er kunnen misverstanden ontstaan, wat leidt tot onzekerheid over welke informatie betrouwbaar is. Toch zijn er onderzoeken gedaan die stellen dat nepnieuws misschien niet zoveel effect heeft op bijvoorbeeld verkiezingen als we vreesden. MIT heeft dit onder andere aangetoond. Generatieve AI is een relatief nieuwe ontwikkeling, dus de toekomst zal het uitwijzen.’ 

 Waarom trappen studenten in nepnieuws? 
‘Het is tegenwoordig lang niet altijd mogelijk om met het blote oog zeker te weten of iets waar is of niet. Dit ligt niet aan de studenten zelf, maar aan de complexiteit.’ 

Hoe kunnen studenten nepnieuws aanpakken? 
‘Voor journalistiekstudenten is het belangrijk om nepnieuws te herkennen en tegen te gaan. Begin met je gezond verstand: Als een verhaal extreem of onrealistisch lijkt, bijvoorbeeld als een politicus iets zegt wat niet bij zijn standpunt past, moet er een belletje gaan rinkelen. Blijf kritisch, controleer feiten, verifieer je bronnen, raadpleeg meerdere experts en kijk of andere media het verhaal bevestigen – traditioneel journalistiek werk.  
 
Bij twijfel is het slim om bijvoorbeeld met reverse image search te bekijken wat de originele bron en publicatiedatum van een foto zijn. En om te zien of je degene die hem eerst heeft gepost kunt traceren. De tool Tineye toont alle plekken op het web waar een afbeelding staat of heeft gestaan, inclusief een tijdlijn.  Een andere nuttige tool is Shadow Finder, die berekent waar ter wereld een foto mogelijk is genomen. Dit doet hij door het tijdstip van de foto te vergelijken met de schaduwen die zichtbaar zijn.  Daarnaast zijn er tools beschikbaar die helpen bij het detecteren van deepfakes, zoals datachecker.nl. en deepfakedetector.nl. Zorg ervoor dat de tool die je gebruikt getraind is op het type content dat je wilt controleren.  Een tool die is getraind op veel gezichten, kan minder effectief zijn in het herkennen van gemanipuleerde geografische locaties. Vergeet niet dat ook detectietools een foutmarge hebben. Zo’n tool kan je op weg helpen, maar uiteindelijk moet je ervoor zorgen dat je je bron op meerdere manieren controleert.’  

 Ook vroegen we studenten van de SvJ of en hoe zij nepnieuws herkennen: kijk hier de video. Meer weten over nepnieuws herkennen? Check deze site.