Veel Europese bedrijven zitten na twee jaar oorlog met Oekraïne nog steeds in Rusland, ondanks sommige eerdere beloftes om te vertrekken. Dat blijkt uit data van de Amerikaanse universiteit Yale. Wereldwijd is 35 procent van de multinationals in Rusland gebleven. Bijna de helft daarvan komt uit Europa.
Bekende merken als McDonalds en Starbucks gingen al vlug na het begin van de oorlog in Oekraïne weg uit Rusland. Toch zijn er wereldwijd ten minste 550 bedrijven die grotendeels of volledig actief zijn in Rusland. Minstens zeventien bedrijven komen uit Nederland. Philips, ING en TomTom zijn bijvoorbeeld nog steeds actief in Rusland. Die laatste is zijn Russische activiteiten wel aan het afbouwen.
Dat vertrekken uit Rusland soms makkelijker gezegd is dan gedaan, weet de Nederlandse ondernemer Jeroen Ketting. Hij had tot februari 2022 meerdere bedrijven in Moskou, waar hij zijn hele werkende leven heeft gewoond. Toen Rusland Oekraïne binnenviel, vertrok hij. Een lang en moeilijk bureaucratisch proces volgde.
Bekijk op onderstaande kaart waar de in Rusland actieve bedrijven vooral vandaan komen. Tekst loopt door.
Het daadwerkelijk sluiten van drie van de vier bedrijven van Ketting duurde uiteindelijk jaren. Het vierde bedrijf is op papier nog steeds actief in Rusland, omdat sluiten niet lukte. “In sommige gevallen kun je beter alles maar op non-actief zetten en zorgen dat je geen betalingen meer ontvangt’, zegt Ketting. Dat is vaak nog makkelijker dan een bedrijf op te heffen.”
Blijven verdienen
Yale houdt dagelijks bij welke bedrijven zijn vertrokken, of gebleven in Rusland. De universiteit categoriseert de bedrijven in vijf niveaus, variërend van volledig vertrokken tot volledig gebleven. De lijst wordt dagelijks bijgewerkt: als een bedrijf nieuwe stappen zet tot een vertrek, wordt het niveau weer aangepast.
Veel bedrijven zitten in een tussencategorie, omdat ze een onderneming nog niet volledig hebben verkocht of gesloten, of bijvoorbeeld zijn gestopt met nieuwe investeringen, maar nog wel blijven verdienen aan Rusland.
Oost-Europa vertrok
Ondernemingen uit grote landen als China en India zijn nauwelijks vertrokken uit Rusland. Maar ook bedrijven uit de Europese Unie zijn relatief vaak in Rusland gebleven, vergeleken met bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Waar 73 procent van de Amerikaanse bedrijven Rusland verliet, was dat slechts 62 procent van de Europese bedrijven.
Daarbij lijken de directe buurlanden van Rusland het meest klaar met ondernemen over de grens: uit alle Europese buren van Rusland is slechts een handvol bedrijven gebleven. Zuid-Europa geeft een heel ander beeld: uit landen als Frankrijk, Griekenland, Italië en Portugal bleef ruim de helft van de ondernemers actief in Rusland. De zeventien bedrijven uit Nederland die in Rusland bleven, vormen ongeveer 33 procent van het totale aantal Nederlandse bedrijven met een verleden in Rusland.
Vertrek heeft een prijs
Vroeg vertrekken heeft geloond, zo lijkt het: een vertrek uit Rusland is nu een stuk lastiger te realiseren dan twee jaar geleden en als het al lukt, heeft het vaak een prijskaartje. Ondernemer Jeroen Ketting vermoedt dat veel bedrijven hoopten dat de oorlog niet zo lang zou duren en daarom zijn gebleven.
“Het is een feit dat het nu heel moeilijk is om je daar terug te trekken”, zegt Ketting. “Aan de andere kant ben ik van mening dat een heleboel bedrijven, een veel hardere positie in hadden kunnen nemen. Dat hadden ze twee jaar geleden moeten doen.”
Verantwoording
Hoogleraar Jeffrey Sonnenfeld houdt voor de Amerikaanse universiteit Yale bij welke internationale bedrijven in Rusland zijn gebleven en in welke mate. De universiteit maakt daarin onderscheidt in vijf niveaus, waarbij bedrijven in niveau 5 geen enkele stappen tot vertrek hebben ondernomen en bedrijven in niveau 1 juist compleet vertrokken zijn. De definities die Yale daar zelf bij hanteert, staan onderaan.
Om een duidelijker onderscheid te maken, zijn er voor dit artikel en voor de datavisualisatie slechts twee categorieën gebruikt: weg uit Rusland (met daarin bedrijven uit niveau 1 en 2), of niet weg uit Rusland (met daarin bedrijven uit niveau 3, 4 en 5).
De dataset van Yale wordt dagelijks bijgewerkt. De universiteit voegt waar nodig nieuwe bedrijven toe, of verandert de mate van activiteit als een bedrijf Rusland verlaat, of juist meer activiteiten onderneemt. Voor dit verhaal is de stand van zaken van 29 januari 2024 gebruikt. Op dat moment omvatte de dataset 1589 bedrijven uit 66 landen.
5 / Digging in: Bedrijven die in gewoon zijn doorgaan met hun normale gang van zaken in Rusland.
4 / Buying time: Bedrijven die toekomstige geplande investeringen/ontwikkeling/marketingplannen uitstellen, maar ondertussen hun zaken gewoon voortzetten.
3 / Scaling back: Bedrijven die een aantal belangrijke bedrijfsactiviteiten terugschroeven, maar niet allemaal.
2 / Suspension: Bedrijven die de meeste of bijna alle activiteiten tijdelijk beperkt hebben, maar opties tot terugkeren openhouden.
1 / Withdrawal: Bedrijven die hun Russische activiteiten volledig stopzetten of Rusland volledig verlaten.
