Het sterftecijfer onder journalisten en mediaprofessionals in conflictgebieden heeft de afgelopen jaren alarmgevende niveau’s bereikt, waarbij Palestina zich heeft gepositioneerd als een bijzonder dodelijke regio voor perswerkers. Volgens de Committee to Protect Journalists (CPJ) was 2023 het jaar met het hoogste aantal dodelijke slachtoffers onder journalisten sinds 2015, waarbij maar liefst 75% van deze doden het gevolg waren van het Israel-Gazaconflict.
De verwoestende tol
Het Israël-Gaza conflict heeft een buitengewoon gevaarlijke omgeving gecreëerd voor journalisten, waarbij Palestijnse mediaprofessionals het zwaarst getroffen zijn door het geweld. Volgens de Committee to Protect Journalists (CPJ) werden in 2023 wereldwijd minstens 99 journalisten en mediaprofessionals gedood, wat een stijging van 44% is ten opzichte van de 69 doden van het jaar daarvoor. Van deze 99 doden vonden 78 plaats in het kader van de Israëlische oorlog tegen Gaza, waarbij 72 Palestijnse journalisten, drie Libanese en twee Israëlische journalisten hun leven verloren.
De schaal van slachtoffers onder journalisten in Palestina is sindsdien alleen maar toegenomen. In juni 2024 documenteerde “The Gaza Project” dat er sinds het begin van de oorlog meer dan 100 journalisten en mediaprofessionals in de belegerde Palestijnse enclave om het leven waren gekomen. Meer specifiek, tegen die tijd waren 108 mediaprofessionals gedood in Gaza, waarvan alle Palestijnen behalve twee Israëliërs en drie Libanese journalisten. Volgens het mediabureau van de Palestijnse Autoriteit was het totale aantal mediaprofessionals dat sinds 7 oktober 2023 in Palestina werd gedood tegen februari 2024 opgelopen tot 126.
Direct geweld en militaire aanvallen
Het Israëlisch-Palestijnse conflict heeft geleid tot talrijke militaire operaties in Gaza, waarbij mediacentra, gebouwen en journalisten zelf doelwit zijn geworden van luchtaanvallen. Journalisten die verslag doen van de belegering van Gaza bevinden zich constant in de vuurlinie. In verschillende gevallen werden mediacentra die door journalisten werden gebruikt gebombardeerd door het Israëlische leger, met als reden dat ze verband hielden met Hamas. Het gebrek aan veilige werkplekken voor journalisten in een conflictzone maakt hen extra kwetsbaar voor geweld.
In 2023 werd een bijzonder hoog aantal journalisten gedood door luchtaanvallen tijdens de escalatie van het conflict. Het geweld werd erger door het gebruik van zware wapens en raketten in dichtbevolkte gebieden, waar journalisten vaak verslag doen van de verwoestingen en humanitaire situatie.
Beperkingen op de persvrijheid
Zowel Israël als Palestina beperken de vrijheid van de pers, wat het werk van journalisten gevaarlijk maakt. In Gaza, waar Hamas de macht heeft, kunnen journalisten die kritiek hebben op de regering of die verslag doen van militaire acties van Hamas, in gevaar komen door intimidatie, arrestatie of geweld. Dit zorgt ervoor dat journalisten vaak onderwerpen vermijden die hun veiligheid bedreigen.
Ook aan de Israëlische kant is de situatie niet veel beter. De Israëlische overheid legt regelmatig beperkingen op aan de berichtgeving over het conflict, vooral over de acties van het Israëlische leger in Gaza. Journalisten die proberen hierover te rapporteren, kunnen worden gearresteerd of onderworpen aan censuur.
Gerichte aanvallen op journalisten
Journalisten die verslag doen van het conflict in Palestina worden vaak doelwit van gerichte aanvallen. Dit is een bijzonder schrijnend probleem, omdat journalisten doorgaans de rol van onafhankelijke waarnemers vervullen, die onpartijdig verslag doen van de situatie en de misstanden aan de wereld bekend maken. Gerichte aanvallen op journalisten zijn niet alleen een aanval op de persoon zelf, maar ook op de vrijheid van de pers en het recht van burgers om geïnformeerd te worden.
Het Israëlische leger wordt ervan beschuldigd mediacentra in Gaza opzettelijk te vernietigen, vaak met de bedoeling de berichtgeving over de oorlog te beïnvloeden. Dit wordt gezien als een vorm van censuur en een poging om de pers te dwingen zich aan de Israëlische narratief te houden, wat journalisten blootstelt aan grote risico’s.
Onvoldoende bescherming van journalisten
Ondanks de internationale wetgeving die journalisten in conflictgebieden zou moeten beschermen, is de bescherming van journalisten in Gaza en Israël vaak niet effectief. Hoewel de Verenigde Naties en andere internationale organisaties pleiten voor de bescherming van journalisten tijdens gewapende conflicten, blijft de uitvoering van deze bescherming vaak achterwege. Journalisten hebben niet altijd de middelen of de steun om veilig te werken in gevaarlijke gebieden, en de regeringen van Israël en Palestina bieden geen adequate bescherming tegen aanvallen op journalisten.
Thomas Bruning algemeen secretaris NVJ en PersVeilig heeft er het volgende over gezegd: ‘’De veiligheid van journalisten in Palestina is een van de grootste zorgen van PersVeilig. Journalisten worden vaak niet alleen geconfronteerd met fysiek geweld, maar ook met de dreiging van juridische vervolging en intimidatie. Dit maakt het werken als journalist in Gaza buitengewoon gevaarlijk, en het aantal dodelijke slachtoffers onder journalisten is een bewijs van deze gevaren.’’ Ook heeft hij aangedrongen op meer bescherming voor journalisten in risiciogebieden en benadrukt het belang van internationale druk om de veiligheid van journalisten te waarborgen. Bruning heeft gewaarschuwd dat de situatie in Gaza kritiek is voor journalisten die hun werk willen doen zonder zich zorgen te maken over hun veiligheid. ‘’De dodelijke cijfers in 2023 en 2024 benadrukken de noodzaak voor betere bescherming van journalisten in conflictgebieden en de urgentie om de persvrijheid wereldwijd te waarborgen,’’ aldus Bruning.
Dataverantwoording
De data in dit onderzoek is afkomstig van de Committee to Protect Journalists (CPJ), The Gaza Project en de Palestijnse Autoriteit, met de nadruk op het jaar 2023. Deze bronnen bieden inzicht in het aantal omgekomen journalisten, met bijzondere aandacht voor het Israël-Gaza conflict. Ook zijn er aanvullende gegevens gebruikt van mensenrechtenorganisaties en internationale media. De data is gefilterd op journalisten die door geweld zijn omgekomen en vervolgens gecategoriseerd op nationaliteit en type geweld, zoals luchtaanvallen of artilleriebeschietingen. Daarnaast is er een tijdlijn opgesteld om de stijging van het aantal slachtoffers zichtbaar te maken, vooral vanaf oktober 2023. Niet alleen cijfers, maar ook context over de omstandigheden van hun dood en de gevolgen voor de persvrijheid zijn meegenomen. De gebruikte bronnen staan bekend om hun betrouwbaarheid en zorgvuldige factchecking, al blijft er in conflictgebieden altijd een kans op onderrapportage of vertraagde informatie. Door de chaotische situatie worden niet alle sterfgevallen direct geregistreerd of bevestigd. Deze beperkingen zijn meegenomen in de interpretatie van de data.
