Journalisten bevinden zich vaak in het hart van gewapende conflicten, waar zij verslag uitbrengen over gevechten, mensenrechtenschendingen en humanitaire crises. In de afgelopen tien jaar zijn wereldwijd honderden journalisten omgekomen tijdens het uitoefenen van hun beroep. Tussen 2015 en 2024 zijn er volgens rapporten van onder andere het de Committee to Protect Journalists (CPJ) en UNESCO in totaal meer dan 700 journalisten gedood. In 2015 kwamen 69 journalisten om het leven. Het aantal steeg in 2016 tot 74, en bleef hoog in de daaropvolgende jaren: 65 doden in 2017, 54 in 2018, 53 in 2019, en 46 in 2020. In 2021 werd opnieuw een stijging gemeld met 55 doden, gevolgd door 68 in 2022.

De echte alarmerende toename begon in 2023, toen volgens het CPJ ten minste 102 journalisten omkwamen, vooral als gevolg van het escalerende conflict tussen Israël en Gaza. In 2024 werd dit aantal opnieuw overschreden, tot juni zijn er wereldwijd al 124 journalisten omgekomen, wat betekent dat 2024 geldt als het dodelijkste jaar voor de pers in meer dan een decennium.

De verwoestende tol 

Het Israël-Gaza conflict vormt één van de dodelijkste omgevingen voor journalisten in de wereld. Palestijnse mediaprofessionals bevinden zich het dichtst bij de frontlinie. Volgens het CPJ kwamen in 2024 124 journalisten om, waarvan bijna 70% door Israëlische acties in Gaza. De meeste slachtoffers waren Palestijnen die verslag deden vanuit verwoeste wijken, ziekenhuizen en kampen, vaak zonder voldoende bescherming. Aanvallen op mediagebouwen in Gaza worden door organisaties als Reporters Without Borders als potentiële oorlogsmisdaden bestempeld, wat duidt op opzettelijke risico’s gericht tegen persvrijheid.

Direct geweld en militaire aanvallen

Het Israëlisch-Palestijnse conflict heeft geleid tot talrijke militaire operaties in Gaza, waarbij mediacentra, gebouwen en journalisten zelf doelwit zijn geworden van luchtaanvallen. Volgens Reporters Without Borders (RSF) zijn sinds oktober 2023 meer dan 100 journalisten gedood in Gaza. Velen tijdens luchtaanvallen op hun huizen of terwijl zij verslag deden in het veld. Journalisten die verslag doen van de belegering van Gaza bevinden zich constant in de vuurlinie. In verschillende gevallen werden mediacentra die door journalisten werden gebruikt gebombardeerd door het Israëlische leger, met als reden dat ze verband hielden met Hamas. Zo werden onder andere het Al-Jalaa gebouw, waarin persbureaus als Al Jazeera en Associated Press gevestigd waren, door Israël vernietigd in een luchtaanval.

Het gebrek aan veilige werkplekken voor journalisten in een conflictzone maakt hen extra kwetsbaar voor geweld. De Verenigde Naties en UNESCO bevestigen dat Gaza één van de gevaarlijkste plekken is geworden voor mediaprofessionals. Zij benadrukken dat journalisten ‘’geen veilige plekken meer hebben’’ en vaak hun werk doen onder extreme dreiging.

In 2023 werd een bijzonder hoog aantal journalisten gedood door luchtaanvallen tijdens de escalatie van het conflict. Volgens het Committee to Protect Journalists kwamen tussen oktober en december 2023 alleen al meer dan 70 Palestijnse journalisten om het leven, meestal als gevolg van Israëlische aanvallen. Het geweld werd erger door het gebruik van zware wapens en raketten in dichtbevolkte gebieden, waar journalisten vaak verslag doen van de verwoestingen en humanitaire situatie. RSF meldde dat veel journalisten stierven terwijl zij rapporteerden vanuit dichtbevolkte gebieden zoals vluchtelingenkampen en stadswijken, vaak zonder enige militaire aanwezigheid in de buurt.

Beperkingen op de persvrijheid

Zowel Israël als Palestina beperken de vrijheid van de pers, wat het werk van journalisten gevaarlijk maakt. In Gaza riskeren journalisten die kritisch zijn op Hamas intimidatie, arrestatie of geweld. RSF en CPJ melden dat veel Palestijnse journalisten zich genoodzaakt voelen tot zelfcensuur. Ze vermijden onderwerpen die hun veiligheid in gevaar kunnen brengen.

Ook aan de Israëlische kant is de situatie niet veel beter. De overheid legt censuur op, vooral rond militaire acties in Gaza. In 2024 sloot Israël het kantoor van Al Jazeera onder de nieuwe ‘Al Jazeera-wet. Buitenlandse pers mag Gaza alleen in onder begeleiding van het Israëlische leger, en militaire censuur beperkt hun verslaggeving.

Gerichte aanvallen op journalisten

Journalisten die verslag doen van het conflict in Palestina worden vaak doelwit van gerichte aanvallen. Dit is een bijzonder schrijnend probleem, omdat journalisten doorgaans de rol van onafhankelijke waarnemers vervullen, die onpartijdig verslag doen van de situatie en de misstanden aan de wereld bekend maken. Gerichte aanvallen op journalisten zijn niet alleen een aanval op de persoon zelf, maar ook op de vrijheid van de pers en het recht van burgers om geïnformeerd te worden.

Het Israëlische leger wordt ervan beschuldigd mediacentra in Gaza opzettelijk te vernietigen, vaak met de bedoeling de berichtgeving over de oorlog te beïnvloeden. Deze beschuldigingen worden gedaan door organisaties als RSF en CPJ. Dit wordt gezien als een vorm van censuur en een poging om de pers te dwingen zich aan de Israëlische narratief te houden, wat journalisten blootstelt aan grote risico’s.

Onvoldoende bescherming van journalisten

Ondanks de internationale wetgeving die journalisten in conflictgebieden zou moeten beschermen, is de bescherming van journalisten in Gaza en Israël vaak niet effectief. Hoewel de Verenigde Naties en andere internationale organisaties pleiten voor de bescherming van journalisten tijdens gewapende conflicten, blijft de uitvoering van deze bescherming vaak achterwege. Journalisten hebben niet altijd de middelen of de steun om veilig te werken in gevaarlijke gebieden, en de regeringen van Israël en Palestina bieden geen adequate bescherming tegen aanvallen op journalisten.

Thomas Bruning algemeen secretaris NVJ en PersVeilig heeft er het volgende over gezegd: ‘’De veiligheid van journalisten in Palestina is een van de grootste zorgen van PersVeilig. Journalisten worden vaak niet alleen geconfronteerd met fysiek geweld, maar ook met de dreiging van juridische vervolging en intimidatie. Dit maakt het werken als journalist in Gaza buitengewoon gevaarlijk, en het aantal dodelijke slachtoffers onder journalisten is een bewijs van deze gevaren.’’ Ook heeft hij aangedrongen op meer bescherming voor journalisten in risiciogebieden en benadrukt het belang van internationale druk om de veiligheid van journalisten te waarborgen. Bruning heeft gewaarschuwd dat de situatie in Gaza kritiek is voor journalisten die hun werk willen doen zonder zich zorgen te maken over hun veiligheid. ‘’De dodelijke cijfers in 2023 en 2024 benadrukken de noodzaak voor betere bescherming van journalisten in conflictgebieden en de urgentie om de persvrijheid wereldwijd te waarborgen,’’ aldus Bruning.

Dataverantwoording

De data in dit artikel over het aantal omgekomen journalisten wereldwijd tussen 2015 en 2024 is afkomstig van de Committee to Protect Journalists (CPJ) en UNESCO. Deze organisaties monitoren en rapporteren jaarlijks het aantal journalistenslachtoffers als gevolg van geweld tijdens conflicten en andere risicovolle situaties.

De cijfers in dit artikel zijn gebaseerd op hun rapportages, waarin meer dan 700 dodelijke slachtoffers van journalisten zijn geregistreerd over de afgelopen tien jaar. Speciale aandacht is besteed aan het Israël-Gaza conflict, dat vanaf 2023 leidde tot een scherpe stijging van het aantal slachtoffers. Het CPJ rapporteerde in 2023 ten minste 102 dodelijke slachtoffers onder journalisten, en in 2024 (tot juni) al 124, waarmee dit jaar het dodelijkste sinds meer dan tien jaar is. De cijfers betreffen journalisten die zijn omgekomen als direct gevolg van hun werk, door bijvoorbeeld luchtaanvallen, schietincidenten of andere vormen van geweld.

De gebruikte bronnen staan bekend om hun betrouwbaarheid en zorgvuldige factchecking, al blijft er in conflictgebieden altijd een kans op onderrapportage of vertraagde informatie. Door de chaotische en complexe situatie worden niet alle sterfgevallen direct geregistreerd of bevestigd. Deze beperkingen zijn meegenomen in de interpretatie van de data.