De cancelcultuur. Het is een fenomeen wat de afgelopen jaren steeds zichtbaarder is geworden, langzaam maar zeker zijn weg heeft gevonden in onze samenleving en zijn tengels heeft vervlochten met onze drang naar represailles. We hebben tal van voorbeelden gezien waarbij vooraanstaande publieke figuren door het stof moesten nadat zij werden geconfronteerd met serieuze (seksuele) aantijgingen. Van Marco Borsato tot Bilal Wahib; data laten zien dat de cancelcultuur serieuze gevolgen heeft. 

Sociale media maken het makkelijker en makkelijker om informatie met elkaar te delen. Dat pleit aan de ene kant de weg vrij voor meer contact met elkaar, maar aan de andere kant vormt het een gotspe. Publieke figuren komen niet meer onder het alziend oog uit van zogeheten ‘juice channels,’ en nog voor de rechtspraak zich er tegenaan bemoeid heeft, is iemand al publiekelijk aan de schandpaal genageld.

Volgens Linda Duits, schrijver en onderzoeker die gespecialiseerd is in onder andere gender- en mediastudies komt dat omdat we ‘in een tijd van verhoogd activisme leven.’ “Er is meer aandacht voor (seksuele) grensoverschrijding, racisme, ablism, homo- en transfobie etc. Dingen die vroeger weggelachen worden, worden nu aangekaart. Dat activisme is een collectieve aangelegenheid. Dat betekent ook dat mensen elkaar aanspreken erop: ‘waarom volg jij deze persoon nog?’ En dat heeft grote gevolgen voor de populariteit en dus ook inkomsten van een artiest.” Maar, ze stelt ook kritisch te zijn op de cancelcultuur. Volgens haar bestaat die eigenlijk niet echt. “De term cancellen is gewoon niet vol te houden: zoals je zelf ziet in je data wordt er zelden iemand echt gecanceld en komt bijna iedereen weer terug. Call-out past beter: celebrities worden aangesproken op bepaald gedrag of bepaalde uitspraken.”

Instagram volgers; populariteit neemt bij alle artiesten af

Bij alle artiesten is te zien dat het aantal volgers op Instagram afneemt nadat iemand gecancelled wordt. Zo ook bij Marco Borsato en Ali B, de artiesten waartegen heftige aanklachten werden geuit in de video van BOOS die in februari van 2022 online kwam. Ook Lil Kleine kon rekenen op stevige daling van zijn populariteit op Instagram, nadat de video gelekt werd waarin hij het hoofd van zijn verloofd Jaimie Vaes tussen de autodeur leek te stoppen.

Discrepantie bij Amerikaanse artiesten tussen afwijzing op persoonlijk of artistiek vlak

Zowel bij Nederlandse als Amerikaanse artiesten is te zien dat hun populariteit op Instagram af lijkt te nemen. Bij de Nederlandse artiesten neemt ook het aantal maandelijkse luisteraars af, maar bij de Amerikaanse en Canadese artiesten gebeurt dit niet. Het aantal maandelijkse luisteraars blijft redelijk stabiel. Duits vindt dit een interessante bevinding. “Een mogelijke verklaring zou kunnen zijn dat Instagram echt een sociaal netwerk is: ik kan zien dat een vriend nog steeds een artiest volgt. Op Spotify is dit minder zichtbaar.”

Bij Kanye West gebeurt nog iets interessants. Een aantal weken is er eerst een forse stijging te zien in zijn aantal volgers, tot op een bepaald moment de druppel valt die de emmer doet overlopen. Althans, zo lijkt het. Er vinden een paar incidenten plaats die door het publiek nog opgevat kunnen worden als ‘grappig’, maar op het moment dat hij in een talkshow weigert om zijn antisemitische uitspraken uit te leggen en terug te nemen, lijkt dit een definitieve breuk te vormen. Het aantal volgers begint weer terug te lopen. 

Volgens de onderzoeker is dat geen gek verschijnsel. “Het speelt zich bijna live af en mensen willen dat dan zelf aanschouwen. Mainstream media spelen daarin een belangrijke rol: zij informeren mensen dat dit speelt, die gaan dan kijken.”

Populariteit Bilal Wahib lijkt toe te nemen. Hoe zit dat?

Bilal Wahib is, nadat hij tijdens een livestream op Instagram aan een minderjarig jongetje vroeg om zijn piemel te laten zien, permanent verbannen van het platform. Bij hem zijn daarom de cijfers over het aantal volgers op Spotify geanalyseerd in plaats van het aantal volgers op Instagram. Bij alle overige Nederlandse artiesten is er een daling te zien in het aantal volgers, maar bij Wahib neemt dit aantal juist toe. Een echte verklaring is hier niet voor te vinden, maar het zou er volgens Duits mee te maken kunnen hebben dat ‘mensen hem als steunbetuiging daar zijn gaan volgen, omdat dat via Instagram niet meer kon.’

Hoe permanent is cancellen?

Bilal Wahib is inmiddels stiekem weer te vinden op Instagram. Het account waarop hij pretendeert niet Bilal Wahib te zijn, heeft inmiddels weer 29,5 duizend volgers. Dat leidt tot de vraag, is cancellen permanent, of lijkt het publiek op termijn toch vergevingsgezind? Volgens Duits klopt het tweede. “Er is steeds sprake van relatief kortstondige ophef. Er zijn nauwelijks permanente consequenties. Het laat zien dat wij als samenleving het blijkbaar allemaal toch niet erg genoeg vinden om permanent afscheid te nemen van de celebs waar we van houden.”