Portret van fotografe Hanneke Hilhorst

Nog snel smeert ze een cracker met jam, “altijd lekker om de lunch te eindigen met wat zoets.”

Anneke Hilhorst is 74 jaar en woont samen met haar man Han in Edam. Ze is fotografe en heeft verschillende fotoboeken gemaakt. Haar laatste uitgave is ‘hier ben ik’, waarin ze kinderen heeft gevraagd om een portret van zichzelf te maken, opzoek naar wie ze zijn en wie ze willen worden.  “Wil je koffie?”, vraagt ze, nadat ik via de achterdeur ben binnengekomen. Ze woont in een groot vrijstaand huis in Edam, bij aankomst staat een bont hek in allemaal verschillende kleuren, in het kleine stadje wordt het ook wel het huis met het regenbooghek genoemd.

Met een kop filterkoffie lopen we naar de voorkamer die met open ramen een uitzicht geeft over weilanden waar je voortdurend nieuwe dingen ontdekt. Ze woont hier nu zo’n 50 jaar maar is geboren in Soest, daarna verhuist naar Almelo en van daaruit naar Tilburg waar ze vanaf haar vijfde is opgegroeid. Ze is de achtste uit een gezin van negen.

Anneke is een enthousiaste vrouw die begint te stralen als ze over haar werk vertelt. Toch komt ze ook heel timide over, ze is stil als ze niets te zeggen heeft, of nadenkt over het volgende wat ze zal zeggen, maar als het onderwerp haar interesseert of over haar gaat, is ze niet op haar mondje gevallen. Ze heeft een uitgesproken mening en vindt het fijn als er dingen op haar manier gaan. “Ik doe dingen die ik leuk vind in mijn werk, het dagelijkse leven. Ik word steeds ouder dus waarom zou ik dingen doen die ik niet leuk vind. Ik heb nooit echt een baan willen hebben, ik hoef niet rijk te worden.”

Je laatste boek dat is verschenen heet ‘hier ben ik’, hoe ben je op het idee gekomen?

‘Ik heb altijd veel bewondering voor kinderen gehad, de manier waarop ze hun emoties laten zien. Ze zijn zo puur, als ze boos zijn dan fronsen ze hun wenkbrauwen en ontstaat er een soort spleet in hun voorhoofd, de armen gaan over elkaar en hun lippen pruilen naar beneden. Het gezicht spreekt boekdelen en zij laten dat op zo’n natuurlijke manier zien.”

Elk kind is anders en krijgt andere normen en waarden mee, in hun eigen leefomgeving komt dat tot zijn recht. De één tekende zich met een stropdas omdat zijn vader altijd een pak aanhad. Die observaties verschillen zo per kind omdat we allemaal andere gewoontes meekrijgen als we opgroeien. De verschillen daarin en hoe een ouder een kind op een verschillende manieren kan leren om dankjewel te zeggen als die een plakje worst van de slager krijgt, vindt ze intrigerend.

Toen ze zwanger was van haar zoon schreef ze een soort dagboek vol met kleine tekeningetjes, daarin liet ze zien hoe ze de negen maanden zwangerschap ervaarde en de negen maande erna. Ze wou graag blijven werken en dit was de perfecte combinatie van thuiswerken met een kind. Tegenwoordig worden we meegenomen door vlogs en wordt er enorm open gepraat over bevallingen, borstvoeding ongemakken en pijn die daarbij komt kijken.

Vijftig jaar geleden was dat nog wel anders, boeken als ‘oei ik groei’ waren gefixeerd op het verzorgen van een baby maar er kwam geen persoonlijke beleving in voor. Anneke liet in haar dagboek de hoogtepunten en de ongemakken zien met kleine tekeningetjes.

Anneke was een van de eerste in haar generatie die dit open naar buiten bracht.

“Ik ben de achtste uit een gezin van negen, mijn oudere broers en zussen zijn nog in een ander milieu geboren. Sommige zelfs in de oorlog. Ik vond het altijd zo raar om te zien dat we zoveel van elkaar verschillen terwijl we wel dezelfde ouders hebben. We hebben dezelfde opvoeding gekregen maar in een andere tijd. Die verschillen in opvoeding vond ik intrigerend en ik denk dat ik daarom zo benieuwd ben geworden naar andere gezinnen, de opvoeding en hoe die in de tijd veranderd.

Victor Dierdorp
Gefotografeerd als kind door Anneke Hilhorst voor het boek ‘hier ben ik’.

Ik spreek met Victor Dierdorp. Hij is op negenjarige leeftijd gefotografeerd door Anneke en maakte een zelfportret. Voordat we elkaar ontmoetten heb ik hem gevraagd om een nieuw portret van hemzelf te maken hoe hij zichzelf nu ziet.

“Ik snapte er niks van dat ik gekozen was”, vertelt hij. “Mijn moeder vroeg of ik het leuk vond om een portret van mijzelf te maken voor de vrouw die langskwam, Anneke dus, maar ik kon gewoon echt niet tekenen, ik vond het ook niet leuk, dus ik snapte gewoonweg niet waarom ik gekozen was.”

Victor is inmiddels 21 en ik ontmoet hem in een bedrijfsruimte in Volendam. Hij volgt de opleiding Social Works aan de HVA en is werkzaam als outreachend jongerenwerker in de gemeente van Edam-Volendam.

Anneke fotografeerde deze kinderen om uit te vinden hoe verschillende opvoedingen de keuzes beïnvloeden voor later maar ook van je zelfbeeld. Als achtste uit een gezin van negen vertelt ze dat haar broers en zussen allemaal in een hele andere tijd zijn geboren.
Om te kijken hoe dat bij andere gezinnen ging, nam ze een kijkje in hun leven.
Zo ook bij Victor.

“Ik ben zelf een tijdje hangjongere geweest, ging niet naar school en kwam meerdere keren in de problemen met leerplicht. Ik wist niet wat ik met mijn leven wou, dus blowde ik op straat. Op een gegeven moment is er een jongerenwerker naar mij toegekomen. Die heeft mij rustig benaderd en gevraagd of ik zin had om een balletje te trappen, het bouwde een vertrouwen op en uiteindelijk ben ik door hem erachter gekomen dat ik ook andere wil helpen die net als ik ergens meezitten of niet weten hoe ze iets moeten afmaken waar ze geen ambitie voor hebben. We zijn nu collega’s.

Als kind was ik druk, op de foto die Anneke heeft genomen ben ik aan het drummen. Dat heb ik welgeteld drie maanden gedaan. Daarna ben ik gaan voetballen tot een paar jaar geleden. Ik was druk met het vinden van mijn eigen identiteit, ik was pas negen maar had twee oudere broers om naar op te kijken en wou alles doen wat zij ook deden. Nu is dat wel anders, ik heb mijn eigen identiteit zo goed als gevonden.”

In het portret wat je destijds van jezelf hebt geschilderd heb je de helft groen gemaakt en de helft rood. “Dat zijn de Edammer kleuren,” vertelt hij, ik kom uit Edam, ben hier geboren en getogen en wil hier eigenlijk ook altijd blijven. Over tien jaar staat er hopelijk een kindje naast mij op mijn portret.”

Je hoofd is niet ingekleurd in het portret wat je vandaag van jezelf hebt gemaakt, waarom?
“Ik ben pas 21, nog opzoek naar mezelf en wie ik wil zijn, de achtergrond staat vast maar ik kleur mijn hoofd door de jaren heen wel in, daarvoor moet ik eerst leven.”

Anneke liet dus kinderen nadenken over wie ze zijn, en hoe zij hen zag. Hoe is ze zelf ooit begonnen als fotografe?

“Toen ik zestien was erfde ik de camera van mijn broer, hij was negenentwintig toen hij overleed bij een brand in een warenhuis in Brussel. Al mijn broers en zussen kregen iets wat van hem was geweest en ik kreeg een fotocamera. Dat zijn de eerste foto’s die ik ooit heb gemaakt, ik denk dat daar mijn liefde voor portretteren is begonnen.

Het verwonderen van verschillende culturen en hoe kinderen een eigen identiteit creëren. Dat vindt ze bijzonder en wil ze koesteren, daar is het boek ‘hier ben ik’ uit ontstaan.

Om erachter te komen wie je bent, moet je ook leren wie jezelf bent. Anneke zit in een leesclub waar ze elke maand samen komen om een boek met elkaar te bespreken. Hier Ontmoette Anneke Femke Frantzen.

Femke Frantzen
Leesclubvriendin van Anneke

“Ik ken Anneke nu ongeveer vijftien jaar, van de leesclub. Het grappige van Anneke vind ik dat ze er heel fragiel uit ziet. In eerste instantie dacht ik dat ze een naar binnen gekeerd persoon was. Toen ik haar eenmaal leerde kennen kwam ik erachter dat ze een hele eigen mening heeft en daar ook altijd achter blijft staan. Als ze een maillot ziet die kinderen nu dragen en ze vindt hem mooi, dan zal ze niet schromen om deze zelf te gaan dragen. Daar heb ik wel bewondering voor.”

Joke van Leeuwen
Tekstschrijfster in het fotoboek ‘hier ben ik’

Er staan in het boek ‘hier ben ik’ niet alleen portretten en tekeningen maar ook tekstjes geschreven. Deze zijn gemaakt door Joke van Leeuwen, zij is Nederlands auteur voor kinderen en volwassenen.

Anneke was geïntrigeerd door de manier waarop Joke de gedachtes van kinderen kon verwoorden. Joke heeft de tekstjes geschreven aan de hand van wat ze zag in de portretten en tekeningen, maar niet altijd. “Later word ik minister of taxichaffeur. Dat is iets wat mijn zoon vroeger heeft gezegd. Die inspiratie heb ik meegenomen naar het boek en is nu een tekst onder een van de portretten”

Kinderen nemen dingen vaak letterlijk en Joke probeert zich te verplaatsten in het zicht van een kind die naar de neusgaten van een volwassenen kijkt. Ze bekijkt het perspectief van een beginnend mens.

Daar sluit Anneke zich bij aan, ze blijft zich verwonderen en bewondert de verschillen tussen mensen. Het leukste perspectief krijg je als je zo naar de neusgaten van een volwassenen kijkt. Anneke’s perspectief is door de lens van de camera.