Bij een Rembrandt of Van Gogh weten we waar we naar moeten kijken, dit zijn vaak bekende werken die we al ons hele leven voorbij zien komen. Bij hedendaagse kunstwerken zit dit anders. De meeste mensen verlaten een hedendaags kunstmuseum vaak gefrustreerd omdat ze het niet ‘mooi’ vinden. Vaak hebben deze mensen niet langer dan een paar seconden naar een werk gekeken, maar als je langer en daarmee beter kijkt valt er zo veel meer te leren en ontdekken.
Kunt uit onze eigen tijd
Hedendaagse kunst, de termen zullen de meeste mensen wel herkennen. Maar wat houdt het precies in? Wanneer is iets hedendaagse kunst? De meeste experts hebben het vanaf 1960 over hedendaagse kunst. Het is een belangrijk keerpunt in de kunstgeschiedenis, voor het eerst krijgt het proces meer aandacht dan het werkelijke eindproduct. Dit is ook gelijk één van de redenen dat hedendaagse werken vaak minder toegankelijk zijn voor een grote groep mensen. Er is nog een kenmerk van hedendaagse kunst dat verwarrend is, de diversiteit van gebruik van materialen. Kunstenaars experimenteren veel met textiel, geprinte media, gebruiksvoorwerpen, beeld en geluid etc.
Maar van deze kunst kunnen maar weinig mensen genieten. Dit blijkt onder andere uit recente cijfers, onder een groep Amerikanen is gevraagd naar hun favoriete kunststijl. Het overgrote deel geeft aan van klassieke kunst te houden.
Oordeel niet te snel
De kloof tussen het grote publiek is volgens Maarten Doorman, schrijver en filosoof, een kwalijke zaak. ‘Kunst leert ons niet te snel te oordelen. Hedendaagse kunst is vaak moeilijk te interpreteren, wij moeten leren dat we niet te snel geïrriteerd raken als we iets niet begrijpen. Wanneer je naar een museum gaat train je dat.’ Bij mensen die het museum gefrustreerd verlaten gaan er eigenlijk twee dingen mis. ‘Ten eerste het gevoel dat ze het mooi moeten vinden maar ze vinden het niet mooi, ten tweede het gevoel dat ze het moeten begrijpen maar ze snappen er niks van.’ Dit gevoel dat veel mensen hebben is niet gek als we kijken naar eerder onderzoek uit de jaren 90. Daaruit blijkt dat experts bij kunstwerken vooral kijken naar originaliteit, de gemiddelde museumbezoeker kijkt naar vakmanschap. Niet gek dus dat experimentele hedendaagse kunstwerken niet in de smaak vallen.
In deze korte video zie je duidelijk verschil tussen een ervaren en een onervaren kunstkijker. De eerste vrouw kijkt kort naar het hedendaagse werk en vindt er weinig aan. De tweede vrouw vertelt er veel meer over, veel meer dan ‘lelijk’ of ‘mooi’.
Het is volgens Doorman belangrijk dat we leren dat het niet erg is als je iets niet gelijk snapt of niet direct mooi vindt.Tijdens een college kunstgeschiedenis aan de universiteit viel er bij hem een kwartje, zijn docent voeg de studenten eerst goed te kijken naar het werk en te beschrijven wat je zag. En er niet meteen een betekenis of een oordeel aan te willen toekennen. Dit klinkt logisch maar de meeste mensen kijken niet langer dan negen seconden naar een werk, net genoeg om een foto te maken voor Instagram. ‘Door eerst goed te kijken schort je je oordeel op, dit is een hele belangrijke functie van kunst’, aldus Doorman.
Kunst kijken
Yotka Kroeze, medeoprichter van OneDayArtists, benadrukt dit ook. Ze vertelt dat er al veel strategieën zijn die je langer en daarmee beter laat kijken. De allerbekendste is zien, denken en afvragen, deze wordt ook het meest gebruikt. Hiermee stel je jezelf drie vragen. Namelijk, wat zie je in dit werk? Wat denk je dat hier gebeurt? Wat vraag je je af? Dit is één van de vele routines die je handvatten kunnen geven. Een andere routine is de vraag, Wat gebeurt er in deze afbeelding, waar kunnen we dat zien en hoe kunnen we meer ontdekken? Deze vragen zorgen ervoor dat je zelf aan het denken gezet wordt in plaats dat iemand anders het voor jou voorkauwt. ‘Doordat je er zelf over gaat nadenken en zelf haakjes gaat maken ga je kunst heel anders beleven, want je gaat kunst beleven vanuit jezelf. Hierdoor kan je ook heel veel van elkaar leren, er gebeurt namelijk veel meer dan alleen kijken. Je kritisch denken wordt aangezet en je leert spreken in woorden die je normaal niet gebruikt.’
In deze video wordt er gebruik gemaakt van de zien, denken en afvragen methode. Er ontstaat vrijwel direct gesprek en er is te zien dat je samen veel meer ziet dan alleen. Precies de bedoeling van de methode.
Samen een galerie of museum bezoeken kan dus heel erg in je voordeel werken. Door samen te praten en discussie te voeren over een werk leer je van elkaar. Maar ook als je alleen gaat is er een handige tip. ‘Als je het in je eentje doet kan je gebruik maken van Art Based Learning, die vraagt je om nauwkeurig te kijken, te tekenen, te schrijven wat je het liefste doet. Je gaat aan de slag met een vraag die je bezighoudt, en via het onderbewuste kan kunst op je inwerken en kan je tot antwoorden komen’, aldus Kroeze.
Doorman benadrukt dat het belangrijk is dat je je realiseert dat de kunstenaar maar de helft van het werk doet, jij als toeschouwer doet de rest. ‘Een kunstwerk is pas af als er een interpretatie is gegeven’. Doorman vervolgt, ‘Wat je als toeschouwer moet leren is dat je zelf recht hebt om van dit werk iets te vinden, ik hoef dit niet mooi te vinden of te begrijpen. Hierdoor verdwijnt die boosheid en wordt het een uitnodiging van de kunstenaar’.
Zonde
Dat veel mensen wegblijven bij kunst is zonde volgens Doorman en Kroeze. ‘Als je zegt dat kunst alleen maar is voor de elite denk ik dat je heel veel laat liggen, dit is zo ontzettend zonde. Hiermee vind ik ook dat je een groot deel van de bevolking dom houdt’. Kroeze vervolgt, ‘Kunst kan mij en andere iets leren, ik kan het namelijk inzetten als middel om te werken aan mijn vaardigheden. Ik kan leren over de wereld, over mezelf, het is een soort bewustwording.’
