Ongeveer 1 op de 5 vrouwen in Nederland krijgt geen kinderen. Daar zijn veel uiteenlopende redenen voor. Van zeer persoonlijk, gewenst of ongewenst tot alles daar tussenin. Er wordt weinig gepraat over vrouwen die geen kinderen krijgen. De maatschappelijke nadruk op het moederschap is enorm. Dit merkt Evelien de Jong, cultuurwetenschapper en coach ook. Zij begeleid vrouwen die twijfelen over het moederschap.

Sinds 2015 helpt Evelien de Jong vrouwen om het juiste besluit te nemen. Zelf heeft ze jarenlange ervaring gehad met dit onderwerp. In de Jong haar werk als beslishulp merkt ze dat angst het bijna onmogelijk maakt voor vrouwen om bewust te kiezen voor het moederschap. Ook vrouwen die neigen naar een kindvrij leven doen een kinderwenskompas bij de Jong. “Zij krijgen vaak vanuit de samenleving te horen: ja, daar krijg je later spijt van”. Het is in Nederland nog steeds niet geaccepteerd om te zeggen: kinderen hoeft voor mij niet.

Foto van: Evelien de Jong

Dit onderwerp snijdt Liesbeth Smit ook aan in haar boek: Echte vrouwen krijgen een kind. In dit boek beschrijft Smit hoe het leven van een vrouw zonder kinderen eruit ziet. En hoe je omgaat met verwachtingen van jezelf en van je omgeving. Het is volgens de Jong belangrijk dat we dit blijven bespreken, omdat een op de tien vrouwen rondom het krijgen van een kind gediagnostiseerd wordt met een depressie of angststoornis. Een op de vijf vrouwen, een veel grotere groep, ontwikkelt mildere psychische klachten. Zij komen er om uiteenlopende redenen achter dat ze het helemaal niet alleen maar leuk vinden om moeder te zijn. Zij hebben spijt van het moederschap. Dat is iets anders dan spijt hebben van je kind. “Ze hebben spijt van de functie als moeder, als gezinsmanager, de eindeloze stroom huishoudelijke taken, de oneindige verantwoordelijkheid en de angsten die daarbij komen kijken.” Dat is ook best wel heftig zegt de Jong. Volgens klinisch psycholoog Mirjam Meek moeten mensen de risico’s kennen en zo bewuster een keuze maken. “Het betekent niet dat je anders moet kiezen, maar wel dat ze zich goed moeten voorbereiden op een zwangerschap en het moederschap”, aldus Meek. Ook de Jong sluit zich hierbij aan. “Het betekent alleen dat je realistisch moet zijn. Als je depressieve klachten ontwikkelt, weet dan dat je hulp moet vragen en dat het normaal is dat het voorkomt”.

Van de hoogopgeleide vrouwen in Nederland wordt één kwart nooit moeder. Veel van deze vrouwen willen rond hun dertigste kinderen krijgen, maar in de loop van hun leven gaat deze leeftijd steeds verder omhoog. “Opmerkelijk is dat bij hoogopgeleide vrouwen het percentage kinderlozen op 25 procent ligt, en dat bij mannen educatie geen rol speelt in het besluit om wel of geen kinderen te nemen” zegt onderzoekster Renske Verweij van de Rijksuniversiteit Groningen. “Onderwijs is by far de beste vorm van anticonceptie. Hoe meer onderwijs je geniet, hoe kleiner de kans op een kind.” Aldus de Jong. Steeds minder vrouwen worden voor hun dertigste moeder. Het komt juist vaker voor dat vrouwen op latere leeftijd een kind krijgen.

De Jong wilde zelf heel graag een kind maar ze was sociaal onvruchtbaar. Die term werd toen nog niet gebruikt, en is nu nog steeds niet heel gebruikelijk. Het betekent dat je door je sociale omstandigheden geen kind kunt krijgen. Bij sociale omstandigheden moet je denken aan: geen relatie of wel een relatie, maar je partner wil geen kinderen of heeft al kinderen.

Ze was heel erg opzoek naar een manier om moeder te worden. Uiteindelijk was ze bij de spermabank aan de beurt. De wachtlijsten zijn hier erg lang voor. Tegen die tijd had ze wel een vriend, maar hij was nog niet klaar voor een kind. Na drie inseminaties bleek dat de eileiders dicht zaten en dat de Jong alleen via IVF zwanger kon worden. Toen heeft ze opnieuw haar vriend gevraagd en die zei ja. Ze werd moeder op haar 41^ste.

Een op de vijf vrouwen blijft kinderloos. In de meeste gevallen overkomt kinderloosheid je. Maar tien procent van de vrouwen kiest bewust voor het niet krijgen van kinderen. Dit noem je: kindvrij. Bij tien procent lukt het niet wegens fysieke onvruchtbaarheid en bij tachtig procent is het kinderloos zijn door andere omstandigheden. Onder omstandigheden verstaan we bijvoorbeeld: het niet hebben van een partner, gebrek aan stabiliteit of werk.

Volgens de Jong speelt werk zeker een belangrijke rol. Het kan zijn dat je bevredigend werk hebt. Je bent onderzoeker, wetenschapper, schrijver of je maakt kunst. Om je werk goed te doen, moet je ongestoord lang en diep na kunnen denken. Vrouwen die op een hoog niveau professioneel functioneren, willen de keuze hebben om hun werk op nummer één te kunnen zetten.

Tekening van Coosje Boer

Naast werk spelen de volgende omstandigheden zeker ook een rol. Je hebt financiële zekerheid nodig om een stabiele veilige thuisbasis te kunnen geven aan je kind. Maar tegenwoordig zijn de meeste banen flexibel. Heb je elke maand genoeg geld om zonder stress te kunnen zorgen voor een kind? Volgens de Jong komt er nu een generatie aan met een studieschuld van ruim 40.000 euro of meer. “Hoe ga je aan kinderen beginnen als dat je boven het hoofd hangt”. Daarnaast helpt de huidige woningmarkt ook niet mee. “Als je ergens een bezemkast wil huren, ben je 1000 euro of meer per maand kwijt.

En wat te denken van je partner? Het kan zo zijn dat je partner iets anders wil dan wat jij wil, zegt de Jong. Dan is dat heel lastig. Bijvoorbeeld je hebt geen partner of je treft een man die al kinderen heeft en niet meer kinderen wil. Geef je dan die relatie op, of ga je het dan op een andere manier proberen?

“Het is onomkeerbaar!” Een belangrijke reden waarom mensen vastzitten in die twijfel zit volgens de Jong in de aard van de beslissing. Wat veel mensen gemeen hebben is de angst voor spijt van hun beslissing. Dat noem je geanticipeerde spijt. Het is een grote beslissing en er is niets waarop je je kan baseren. “Er is geen goed of fout antwoord, alleen je persoonlijke antwoord. En dat maakt het juist erg onzeker” vertelt de Jong.

De Jong heeft een beslisgids geschreven voor vrouwen die twijfelen. “Hierin staan drie stappen van twijfel naar duidelijkheid, maar eerst zou ik gaan van chaos naar orde”, zegt de Jong. Je moet onderscheid maken van: wat zit er nu binnen in mij en wat komt er allemaal van buitenaf? Dat maakt het een complexe keuze. Mensen zeggen dingen tegen je, de invloed van sociale media, studieschuld, woonsituatie, enzovoort. Al die dingen hebben invloed. Je moet met je ogen dicht kunnen zitten en intuïtief voelen: wat is mijn verlangen? Verlang je naar een leven zonder kind of verlang je naar het moederschap? Daarna bekijk je de context en dan pas ga je kijken naar de beslissing. “Om de beslissing te kunnen nemen moet je een zuiver verlangen mee kunnen wegen. Dat is de belangrijkste tip die ik heb.” Afsluitend kunnen we stellen dat het maken van deze keuze je per definitie al een ‘échte’ vrouw maakt.