Het medialandschap is in een rap tempo aan het veranderen. Technologische innovaties zoals artificiële intelligentie en data-analyse bieden ongekende mogelijkheden, maar brengen ook uitdagingen met zich mee. Tegelijkertijd wordt de journalistiek geconfronteerd met groeiende polarisatie, desinformatie, bubbels en influencers. ‘De scheidslijn tussen wat journalistiek is en wat niet, wordt steeds vager. Het YouTube platform Bender is hier een goed voorbeeld van. Het publiek neemt het waar als journalistiek, maar dat is het niet, en toch de impact is groot’, vertelt  Wilhelmus. ‘Als we niet goed nadenken over hoe we het journalistieke onderwijs vormgeven, dreigt het zijn impact te verliezen.’ Het is volgens haar essentieel om de opleiding voortdurend te vernieuwen en aan te passen aan deze dynamiek. 

Binnen de School voor Journalistiek wordt dit gedaan aan de hand van vier pijlers: vakmanschap, ondernemerschap, creativiteit en technologie. Deze pijlers vormen volgens de opleidingsmanager de basis voor een journalistiek die relevant blijft. ‘We leiden journalisten op voor de toekomst, niet voor het verleden,’ benadrukt Wilhelmus.

Journalistiek vakmanschap als basis 

Voor de opleidingsmanager staat de pijler journalistiek vakmanschap als een paal boven water. ‘We moeten hier altijd oog voor hebben, want dat is de basis.’ Volgens haar betekent dit dat je je ook aan de journalistieke regels, normen en waarden moet houden. ‘Het kan best zijn dat die op een gegeven moment ook opnieuw moeten worden uitgevonden, zoals dat al vaker is gebeurd, maar dan willen we daarin meegaan. Als je dat namelijk niet doet dan ga je op een gegeven moment echt niet meer kunnen formuleren wat een journalist moet zijn. Dan raak je verstrikt in een wereld waarin informatievoorziening door iedereen wordt uitgevoerd, en het niet meer te achterhalen is welke informatie welke betekenis heeft.’

De opleidingsmanager vindt namelijk dat we die rol nu nog kunnen formuleren. ‘Een onafhankelijke nieuwsvoorziener die zorgt dat we met elkaar een gedeelde werkelijkheid hebben. Ik vermoed dat dat de blijvende waarde kan zijn.’ Volgens haar is die gedeelde werkelijkheid juist nu belangrijk door polarisatie, bubbels, en algoritmes die alleen maar nieuws voorschotelen die mening bevestigt, in plaats van dat je anders naar dingen gaat kijken. ‘Ook zijn er partijen die baat hebben bij mensen die boos zijn en polarisatie juist benadrukken, want aan boze mensen valt geld te verdienen doordat het meer aandacht genereert,’ vertelt de opleidingsmanager. ‘Als je dan als journalist probeert om met je journalistieke vakmanschap toch een gedeelde werkelijkheid te creëren waardoor we in ieder geval met elkaar in gesprek kunnen blijven, dan zou dat volgens mij bij moeten dragen aan de maatschappij en het inperken van de polarisatie.’ 

Ethische overwegingen bij technologische ontwikkelingen 

Een andere pijler, en onmisbaar in de journalistiek van vandaag de dag, is technologie. ‘De technologie verandert de vaardigheden die een journalist moet hebben in het werkveld’, vertelt Wilhelmus. ‘Het is noodzakelijk dat journalisten in de toekomst enige mate van technologische geletterdheid hebben, waarmee ik niet zeg dat ze ICT’ers moeten worden.’ Daarnaast moet je volgens de opleidingsmanager niet alleen snappen hoe je de techniek gebruikt, maar ook de ethische kant kennen.

‘Ondernemerschap wordt steeds belangrijker’

Voor Wilhelmus is ondernemerschap de logische volgende stap, naast vakmanschap en technologie, om op te vallen in een wereld vol veel en vaak ook onjuiste informatie. ‘Je hebt geleerd wat het is om journalist te zijn, hoe je de technologie kan bedienen, maar nu moet je de markt op, en het opnemen tegen mensen die goed zijn in ondernemen en profileren’, vertelt Wilhelmus. ‘Als je eigen profiel niet goed is, maar die van iemand anders wel, dan ga je het natuurlijk niet winnen. Ondernemerschap is daarom steeds belangrijker, en daarbij moet je rekening houden met je publiek en ze betrekken.’

En voor je publiek moet je volgens de opleidingsmanager wel oog hebben, vertelt de opleidingsmanager. ‘Het publiek moet niet je verhaal volledig dicteren, maar moet er wel bij betrokken worden. Hoe win ik vertrouwen, hoe bereik ik ze, hoe distribueer ik mijn producties en welke platforms gebruik ik daarbij?’ Daarnaast moet er natuurlijk ook nog geld worden verdiend. ‘Het is daarin niet verstandig om te afhankelijk te zijn van een overheid die bezuinigt op de journalistiek’, stelt Wilhelmus. ‘Het is goed om door middel van een ondernemende houding onafhankelijkheid na te streven. Voor Big Tech geldt dat je ook onafhankelijk moet zijn. Journalistiek wordt steeds meer ‘digital first’ en daardoor afhankelijker van big tech, met risico’s op meerdere fronten: bedrijven romen inkomsten af en krijgen te veel invloed op inhoud.’ Het is daarom volgens de opleidingsmanager cruciaal om innovatief te blijven en manieren te vinden om onafhankelijk van Big Tech te opereren. ‘Dat vraagt om een ondernemende geest en een proactieve houding, en daarom is het dus nodig dat je creatief moet kunnen denken om nog verhalen te maken die er toe doen, die impact hebben.‘

De kracht van creativiteit in moderne media 

De laatste pijler is dan ook creativiteit. ‘Om een doelgroep te bedienen moet je verhalen maken die ertoe doen op een manier die verrast. Door technologie is het maken van producties makkelijker geworden en daarom is het dus nodig dat je creatief moet kunnen denken om nog verhalen te maken’, vindt Wilhelmus. ‘Creativiteit is echt iets wat je jezelf kunt aanleren, waarin je beter kunt worden, bijvoorbeeld door middel van design thinking.’

Een toekomst vol kansen en uitdagingen 

Wilhelmus ziet volop positieve ontwikkelingen in het journalistieke onderwijs. ‘We richten ons steeds meer op de intrinsieke motivatie van studenten en hun leerproces’, legt ze uit. Hoewel de journalistiek draait om het maken van producties, is het bewustzijn van persoonlijke ontwikkeling een waardevolle toevoeging. ‘Studenten moeten niet alleen laten zien dat ze journalistiek kunnen bedrijven, maar ook zich blijven ontwikkelen en begrijpen wat de ontwikkelingen voor de toekomst zijn. Het werkveld verandert immers continu, en dat vraagt om veerkracht en aanpassingsvermogen.’ De opleidingsmanager noemt ook de samenwerking met het werkveld als een grote vooruitgang. ‘We werken steeds meer in opdracht van en samen met praktijkpartners. Dat helpt ons om up-to-date te blijven en studenten direct te laten ervaren wat er speelt in de journalistiek van vandaag.’ Projectonderwijs is volgens haar een belangrijke stap in deze richting, door het maken van echt lokaal nieuws in de regio en innovatie opdrachten voor echte opdrachtgevers.   

Maar de opleidingsmanager erkent ook de uitdagingen die hierbij komen kijken. ‘De maatschappij en onze systemen zijn vaak nog niet flexibel genoeg om echt soepel te werken.  Projectonderwijs is ingewikkelder en vraagt meer tijd van docenten. Dat levert soms frustratie en een hoge werkdruk op bij docenten.’ Toch blijft ze positief: ‘Uiteindelijk is het de combinatie van succesvol projectonderwijs en samenwerking met het werkveld die het de moeite waard maakt. We blijven bouwen aan een opleiding die niet alleen actueel is, maar ook inspeelt op de toekomst van de journalistiek. Die dynamiek is uitdagend, maar ontzettend waardevol.’ Met deze balans tussen vooruitgang en aanpassingsvermogen blijft het journalistieke onderwijs volgens Wilhelmus een krachtige basis bieden voor de journalisten van morgen. ‘De wereld verandert, maar we veranderen mee, samen met onze studenten en het werkveld’, concludeert Wilhelmus.