‘Je moet er echt twee keer over nadenken of je undercoverwerk wil doen, het is namelijk levensgevaarlijk,’ legt docent Harold Schuil uit. Hij geeft op dit moment de Honours Misdaadjournalistiek. ‘Er is sowieso een groot verschil tussen tv-undercover en proberen undercover vriendjes te worden met criminelen.’ Doordat het zo gevaarlijk is, zijn er in Nederland niet zo veel undercoverjournalisten, maar wat als je wél die kant op wil gaan?

Wat betreft de tv-undercoverjournalistiek heeft SvJ-student Fenna Monteiro wel ervaring. Het begon voor haar tijdens haar stage bij een undercoverprogramma in Nederland. Ze kwam terecht in een zaak rond verdovende middelen en moest undercover een aankoop doen. ‘Ik had dat nog nooit eerder gedaan. Je bent echt iemand anders op dat moment en dat vond ik heel spannend,’ vertelt ze. ‘Je leeft niet in die wereld, dus het is bijvoorbeeld heel apart om met zo’n verkoper af te spreken.’
Fenna deed haar werk natuurlijk niet alleen. ‘Je blijft een stagiair. Ze laten je niet alleen op pad gaan om een dealer te ontmoeten. Het voorwerk, zoals de voorgesprekken en het onderzoek, doe je vaak wel zelf.’ De keuze om undercover te gaan wordt bij dit programma altijd gezamenlijk gemaakt. ‘Het blijft een ethische afweging. Je wil in dit geval mensen waarschuwen voor de verkoper en de verdovende middelen. Ik wist ook niet of je zomaar iedereen mag filmen. Uiteindelijk besluit de eindredactie dat.’

Regels rondom undercoverwerk
In je eentje undercover gaan kan niet zomaar. Volgens Christine Steinhauser, cursuscoördinator van media-ethiek, is de taak van de eindredacteur hierin namelijk heel belangrijk. ‘De eindredacteur is ook verantwoordelijk voor de journalist, dus er moet echt een goede reden zijn om undercover te gaan.’ De Raad voor de Journalistiek heeft een leidraad opgesteld waarin de regels staan rondom undercoverwerk. Als je je hier niet aan zou houden, dan kan er een klacht tegen je worden ingediend bij de Raad.

‘Ten eerste moet er een concreet maatschappelijk belang zijn. Ten tweede moet er geen andere manier zijn om de misstand aan het licht te brengen. En tot slot moet er een duidelijke aanleiding of verdenking zijn. Bijvoorbeeld meerdere tips van buitenaf,’ legt Christine verder uit. Zo was het in het specifieke geval van Fenna een maatschappelijk belang om mensen te waarschuwen voor deze dealer en dit verdovende middel.

In de praktijk
Hoe ziet undercoverwerk er dan in de praktijk uit? Volgens Harold zijn er weinig grote undercoverzaken in het Nederlandse criminele veld, maar dat betekent niet dat het niet op kleinere schaal gebeurt. Undercoverjournalist Wout Dusseldorp, die werkt bij De Gelderlander, is tijdens carnaval undercover gegaan. Tijdens carnaval gebruiken veel jongeren daar namelijk drugs. Hij liep toen weliswaar mee met de politie, maar ging niet undercover als een teamlid. ‘Ik ben geen onderdeel van de politie, dus zo moet ik me ook niet gedragen. Ik ben een vlieg op de muur. Het gebeurt ook weleens dat ik dingen schrijf die zij misschien niet zo leuk vinden, maar daar ben ik dan wel transparant over,’ vertelt Wout.

Voordat hij daadwerkelijk undercover meegaat, bereidt Wout zich eerst goed voor. ‘Dit zorgt er ook voor dat ik het niet spannend vind om undercover te gaan. Als ik weet wat voor verhaal ik wil vertellen, dan komt het sowieso goed. Dat zou ik ook als tip geven aan studenten die dit werkveld in zouden willen. Leg ook aan je publiek uit waarom je undercover bent gegaan. Transparantie is heel belangrijk.’ Verder is het volgens Wout ook belangrijk om over koetjes en kalfjes te blijven praten als je undercover bent. Dan val je minder op in de massa.

Fenna is in ieder geval enorm opgelucht dat haar afspraak met de verkoper goed verliep. Alles wat nodig was, stond op beeld. Wat haar betreft gaat ze na haar afstuderen nog veel meer undercoverwerk doen. ‘Ik zou later zeker mijn eigen undercoverprogramma willen hebben zoals Alberto Stegeman of Kees van der Spek. Zij zijn hun eigen merk en dat bewonder ik wel. Dus wie weet dat ik dat later ook ben.’