UTRECHT – In Museum Catharijneconvent kunnen bezoekers zich onderdompelen in de tentoonstelling ‘Gospel. Muzikale reis van kracht en hoop’. In samenwerking met zangeres Shirma Rouse zette conservator voor het Nederlands protestantisme Rianneke van der Houwen de tentoonstelling in elkaar. ‘Gospel. Muzikale reis van kracht en hoop’ belicht de gehele geschiedenis en ontwikkeling van het expressieve muziekgenre. 

*de beelden van de tentoonstelling zijn met toestemming van Museum Catharijneconvent gepubliceerd 

Tijdens de tentoonstelling is onder andere het koorgewaad van gospelzangeres Sophia Franklin te zien. Ze vertelt mij waarom dit expressieve genre zo verweven is met haar leven. 

Sophia Franklin (55) woont in Utrecht en is onderdeel van de groepen Friendship Gospel Choir en The Rainbow Gospel Singers. Sophia werd geboren in Houston, Texas als kind van een Afro-Amerikaanse vader en een Nederlandse moeder. ‘Mijn vader was gelegerd op de vliegbasis van Soesterberg. In die tijd zaten er veel zwarte Amerikanen tussen de militairen. Ze hadden op de basis een eigen kerk’, vertelt ze. ‘Mijn moeder kwam uit Utrecht. Zij was een echte Wijk C-er’.

Hoe kwam gospel jouw leven binnen?
‘Mijn christelijke familieleden uit Amerika zingen allemaal in hun eigen kerken. Mijn grootouders waren baptisten in een zwart-Amerikaanse kerk en mijn opa heeft voor een tijd in een gospelgroep gezeten. Zelf ben ik niet opgevoed met de kerk of überhaupt met zingen. Ik ben zonder mijn vader opgegroeid en toen hij weer naar Nederland kwam dacht ik ‘ik wil samen met hem wat ondernemen.’ Je moet tenslotte toch een nieuwe band opbouwen. Ik ben gaan zoeken naar koren maar dat was niet makkelijk. Voor velen moest je auditie doen en een bepaald niveau hebben. Dat werkte voor mij niet als beginneling. Toen ben ik een keer samen met mijn vader naar Friendship Gospel Choir gegaan. Ik kon daar zomaar terecht en ben er nooit meer weggegaan.’

Heb je in de gospel scene een favoriet?
‘Ik ben groot fan van Kirk Franklin maar ook van old skool artiesten als Richard Smallwood en Hezekiah Walker. De echt hele oude gospels, die bijna tegen de spirituals aanliggen, vind ik heel erg mooi. Het is moeilijk om een favoriete gospel artiest te noemen want soms zijn het gewoon de songs, zoals Total Praise. Sommige songs zijn zo oud dat we eigenlijk niet meer weten wie ze geschreven heeft, maar iedereen vertolkt ze.’

Welk moment in jouw carriere is je sterk bijgebleven?
‘Voor mijn eerste reis met het Friendship Gospel Choir ben ik in 2008 naar Amerika gegaan. Daar hebben we mogen zingen in de zwarte kerken in Atlanta en North-Carolina. Dat was echt heel gaaf. De manier waarop zwarte Amerikanen God ervaren is zo anders. Ik ben in Nederland niet kerkelijk opgevoed maar dit sloot veel meer aan bij hoe ik het voelde. Ook omdat ik in het witte Nederland ben grootgebracht, voelde de reis, de optredens en het samen zingen als een verbinding met mijn roots. Zowel in de muziek als in het geloof was deze reis heel goed voor mij.’

Gospel betekent entertainment maar het betekent ook ‘het goede nieuws’ wat verwijst naar het evangelie uit de bijbel. Hoe zie jij deze balans als gospelzangeres?
‘In Nederland, zeker op televisie, heb je al gauw het idee dat het gospel veel meer om entertainment draait. Wij hebben op televisie het een en ander gedaan maar zingen ook op bruiloften en begrafenissen. Mijn ervaring is dat je ook binnen een commerciele setting mensen kunt bereiken. Dat is de intrinsieke kracht van black American gospel. Je ziet dat het mensen iets doet. Onze dirigent zegt ook altijd; ‘je hoeft er maar één te raken en dan is het eigenlijk al goed.’

 In Nederland is het dus erg entertainment gericht. Is dit in Amerika anders?
‘Niet alleen in Nederland is het erg gericht op entertainment. In Amerika geldt dit ook, alleen de structuur is anders. De zangkoren zijn vaak verbonden aan een kerk. Wij als koor krijgen in de Amerikaanse kerken veel waardering omdat onze dirigent authentiek blijft in het vertolken van black American gospel. Je merkt dan ook dat mensen er helemaal in op gaan.’

Heeft het bezingen van gospel iets veranderd in jouw eigen geloofsleven?
‘Ik ben zelf niet kerkelijk opgevoed. Doordat ik de diepte van geloof niet kende had het voor mij vooral heel erg te maken met het woord ‘kerk’. Nu ik zing is dat veranderd. Het is voor mij veel meer een vorm van spiritualiteit. Ik zie het eigenlijk als iets ‘oers’ wat ons allemaal verbindt, en dat noem ik nu ‘God’. Voor mij is het vooral heel belangrijk dat ik een diepe connectie met de historie krijg, mijn eigen zwart-Amerikaanse afkomst. Iedereen heeft een ander palet van hoe verbinding werkt. Ik voel mij echt verbonden met de geschiedenis; het slavernijverleden, The Civil Rights Movement en de segregatie in Amerika.

Wist je daar dan weinig over voordat je gospelzangeres werd?
‘Nee in tegendeel. Ik wist er heel veel over maar je kunt iets weten over de historie en je kunt de historie voelen. Met de reizen die we als gospelkoor hebben gemaakt, ben ik op plekken geweest waar de geschiedenis heel dichtbij kwam. Het was voor veel mensen erg emotioneel. Je voelde mee hoe men uit de gospelmuziek hun kracht en hun hoop putte. Ook al was het kerkelijke in de tijd van de slavernij een onderdeel van onderdrukking, het hield de verbondenheid met elkaar in stand.’

Vind je het belangrijk dat luisteraars die achtergrond kennen?
‘Er is niet altijd even veel bekend over de achtergrond ervan. Ik denk dat het goed is dat gospel voor mensen ook context krijgt. Dat je niet alleen luistert naar de muziek maar ook tekst en uitleg eromheen krijgt. Wij hebben relatief veel witte mensen in ons koor. Daarom legt de dirigent geregeld uit dat het niet enkel gaat om een christelijk lied zingen maar ook om de connectie met de zwart-Amerikaanse geschiedenis. Ik zou het jammer vinden als men dat niet snapt. De context maakt gospel juist zo veel rijker.’