Zelfdoding blijft groot taboe in België:
“Zolang iedereen maar blijft zwijgen, durft niemand hier open over te zijn”
Verantwoording data
Deze datavisualisatie heb ik gebaseerd op cijfers van Statbel over het aantal zelfdodingen in België en het CBS over het aantal zelfdodingen in Nederland. De cijfers van België lopen vergeleken met Nederland twee jaar achter, waardoor ik deze cijfers niet heb kunnen verwerken in de datavisualisatie. Beide cijfers zijn handmatig ingevoerd via Excel en vervolgens ingevoerd via Datawrapper. Dit heeft geresulteerd in bovenstaand resultaat. Het toont het aantal zelfdodingen van de afgelopen tien jaar en vergelijkt daarbij de cijfers tussen Nederland en België. Als u op de afbeelding klikt, komt u tevens uit de online interactieve versie. Deze kon helaas niet worden geüpload op de website.
Praten over mentale problemen is not done en dat terwijl België het hoogste zelfmoordcijfer heeft van West-Europa. Hoewel er hoopvolle signalen komen van de jongere generatie, blijft de boerse mentaliteit in Vlaanderen de boventoon voeren. “Het is echt niet oké om naar een psycholoog te gaan en te zeggen dat het niet goed gaat.”
Net als in Nederland is zelfdoding de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren in Vlaanderen. Met name holebi’s (homo’s, lesbiennes, biseksuelen) zijn kwetsbaarder om suïcidaal te worden. Zo toonde een Vlaamse studie aan dat 65% van de holebi’s en 80% van de transgenders ooit aan zelfmoord dachten. Daarnaast gaf ruim een kwart (26%) van de respondenten aan dat zij één of meerdere pogingen hebben gedaan. Bovendien scoort België slechter als het gaat om de toegankelijkheid van de geestelijke gezondheidszorg. Verder blijkt uit onderzoek dat Nederlandse leeftijdsgenoten meer communiceren met volwassenen over hun problemen. Vlaamse jongeren zijn daarentegen eerder geneigd om hun problemen weg te drinken. Pas de laatste tien jaar valt er in België een stagnering van het aantal zelfdodingen binnen deze categorie waar te nemen.
Schaamte
“Het grootste probleem in Vlaanderen is dat het taboe hier nog gigantisch groot is.” Dat zegt Lore Vonck, rouwtherapeute en coördinator bij de Werkgroep Verder na Zelfdoding, onderdeel van VLESP, het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie. Ze begeleidt er nabestaanden die een dierbare in hun omgeving hebben verloren door suïcide en organiseert praatgroepen en regelt lotgenotencontact. “De Nederlanders die ik ken, praten open over het feit dat zij een psycholoog bezoeken. Je hoeft er niet bij te zeggen waarom of hoe of wat. Het feit dat je dat vrijelijk kan zeggen is een enorm verschil met vele generaties in België.”
Voncks motivatie om meer bewustzijn te creëren rondom zelfdodingen, is ontstaan tijdens haar eigen suïcidale verleden. Dit is inmiddels al meer dan tien jaar geleden. “Tijdens mijn opname had ik het heel zwaar. Ik wilde niet dat iemand zich ooit nog zo zou voelen”, zegt ze terugblikkend. Na haar suïcidale periode, wilde ze echt verandering brengen. Daarom besloot ze het roer om te gooien door de politiek in te gaan en zich te richten op de zorg. “Van iemand die zo suïcidaal was, naar iemand die coördinator is geworden voor nabestaanden na zelfdoding, voelde wel heel speciaal. Het frustrerende is dat je met nabestaanden werkt. Je kunt dus niemand meer redden. Dat is moeilijk, maar je weet ook dat je helpt door op lange termijn mensen van dit pad af te houden.”
Masker opzetten
Ondanks dat Vonck regelmatig positieve reacties ontvangt over haar openheid, ervaart ze nog steeds het stigma. Zo hebben veel vrienden haar door haar suïcidaliteit in de steek gelaten. “Van mijn ouders mocht ik niet over mijn problemen praten, want anders zouden ze daar op worden aangekeken. Toen ik besloot om toch mijn verhaal te delen en aan kwam zetten met het krantenknipsel, liep mijn vader letterlijk weg.” Na al die jaren merkt ze dat het taboe er nog steeds heel diep inzit en mensen daardoor in stilte blijven lijden. “Als ik dan op de radio hierover vertel, schrik ik iedere keer weer door de hoeveelheid berichten van mensen die zich ook zo voelen maar het niet durven uit te spreken tegen hun familie.”
Ook binnen de nabestaandenzorg ziet de coördinator het heersende taboe. Zo merkt Vonck dat mensen het lastig vinden om te vertellen dat hun kind is overleden door zelfdoding, omdat ze dan het idee hebben dat ze als ouders hebben gefaald. Ook spelen schaamte en schuldgevoelens een grote rol in het rouwproces. “Bij een zelfdoding zal de omgeving je juist eerder willen vermijden. Mensen die altijd ‘hallo’ zeiden, die weten nu vaak niet hoe ze daar mee om moeten gaan en doen net alsof ze je niet gezien hebben. Dat maakt het rouwproces alleen maar moeilijker, want het sociale netwerk valt weg. Maar zolang mensen blijven zwijgen, gaat niemand hierover beginnen.”
Problemen in de zorg
Naast het al bestaande taboe, is er volgens de rouwtherapeute nog een ander groot probleem. Zo merkt Vonck dat het binnen de geestelijke gezondheidszorg in België een warboel is met veel drempels. “Het is duur, niets wordt terugbetaald. Een bezoek aan een psycholoog kost al gauw tussen de 75 en 95 euro. En dan zijn er nog de wachtlijsten tot anderhalf jaar. Bovendien is suïcidepreventie niet opgenomen in de opleidingen van psychiaters en huisartsen. Maar dan moet de regering hier wel in investeren. Er wordt in totaal 2 miljoen euro vrijgemaakt voor suïcidepreventie, terwijl kankeronderzoeken tussen de 25 en 30 miljoen krijgen en hier minder doden vallen dan door zelfdoding. Zolang er maar 6 procent van het gehele gezondheidsbudget van Vlaanderen naar de geestelijke gezondheidszorg gaat, dan blijven deze zelfmoordcijfers ook hoog.’’
Vonck zegt dat suïcidale mensen vooral baat hebben bij luisteren. “Maar dan ook echt enkel luisteren. Advies geven, hoe goedbedoeld, is niet handig. Ook leuke dingen ondernemen, kan extra vervelend zijn. Doordat iemand niet meer in staat is om te genieten van de dingen waar hij dat voorheen wel kon, voelt degene zich nog ongelukkiger. Dat is dan de zoveelste teleurstelling. Het moeilijke van omstaander zijn is dat je iemand ergens uit wilt trekken, maar dat kan niet. Eigenlijk moet je daarom mee in de put kruipen en luisteren naar wat die persoon zegt. Ik ben ervan overtuigd dat iedereen eruit kan komen. De eerste stap is hulp zoeken. Het gaat soms op en neer, maar dat is ook onderdeel van het leven. Zelfs de momenten dat alles zo zwart en pijnlijk is, zullen voorbijgaan.”
Worstel jij met suïcidale gedachten of maak je je zorgen om iemand anders? Praat erover. Bel 113 of ga naar www.113.nl. Stichting Zelfmoordpreventie is 24 uur per dag en zeven dagen per week bereikbaar via 0800-0113. In België kan je bellen met de Zelfmoordlijn op het nummer 1813 of chat via www.zelfmoord1813.be.