In 2024 meldde PersVeilig een zorgwekkende stijging van het aantal incidenten, met name op het gebied van bedreigingen, discriminatie, intimidatie en fysiek geweld. Het aantal meldingen steeg van 218 in 2023 naar 249 in 2024. Vooral demonstraties en rellen blijken gevaarlijke situaties voor journalisten te creëren. Ook het aantal aanvallen via sociale media is sterk toegenomen. 

Thomas Bruning, algemeen secretaris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en PersVeilig, ziet deze trend als een ernstig signaal. ‘Wat ooit een vak van objectieve verslaggeving was, wordt steeds vaker verstoord door bedreigingen en geweld. Dit heeft grote gevolgen voor de vrijheid van de pers en het functioneren van de journalist.’ 

Oorzaak en gevolg  

De toenemende agressie tegen journalisten is geen op zichzelf staand fenomeen, maar onderdeel van een bredere maatschappelijke verruwing. Bruning wijst onder andere op de invloed van politici zoals Donald Trump, die journalisten hebben neergezet als verspreiders van ‘fake news’. ‘Dit heeft het vertrouwen in de journalistiek aangetast. Mensen nemen de visie van hun politieke leiders over en zien journalisten niet langer als neutrale verslaggevers, maar als tegenstanders van hun overtuigingen.’ 

‘Mensen leven in hun eigen informatiebubbels, waarin alternatieve waarheden worden versterkt. Wanneer journalisten berichtgeving brengen die niet in dat wereldbeeld past, worden ze gezien als vijanden,’ concludeert Bruning.  

Daarnaast verdwijnt content nooit echt van het internet, waardoor mensen zich steeds meer realiseren welke gevolgen herkenbaar in beeld komen kan hebben. Bruning ziet ook deze meldingen steeds vaker voorbijkomen: ‘Demonstranten zoeken de media en camera’s op voor aandacht, maar reageren vervolgens agressief als ze worden gefilmd uit angst voor gevolgen op hun werk of in hun sociale omgeving. Voor een journalist is dit erg dubbel.’ 

Online intimidatie 

Sociale media, zoals Twitter, Facebook en Instagram, vormen daarnaast ook vaak het speelveld voor persoonlijke aanvallen op journalisten. Journalisten worden op deze manier vaak het doelwit van online haat, variërend van beledigende reacties tot doodsbedreigingen.  

Dit heeft ook directe gevolgen voor hun fysieke veiligheid, omdat de grens tussen online en offline steeds kleiner wordt. Wat eerst als een digitale dreiging begon, vertaalt zich al snel naar een bedreiging in de echte wereld.  

‘Journalisten zijn ook online steeds zichtbaarder geworden,’ zegt Bruning. ‘Een schrijvend journalist heeft vaak een foto, een mailadres en een biografie online staan. Dit maakt hen kwetsbaarder; zelfs achter hun bureau zijn ze niet volledig veilig. Op straat val je sneller op met je camera, maar online net zo goed.’ 

‘Had je daar maar niet moeten gaan staan’ 

Voorheen werden meldingen van journalisten niet altijd serieus genomen. ‘Vroeger werd er weleens gezegd: ‘Had je daar maar niet moeten gaan staan.’ Of ‘Je moet ook niet naar die wijk gaan.’ Maar dat is natuurlijk niet het antwoord dat een journalist wil horen. Je bent er juist om verslag te doen en niet om uit gescholden te worden’, vertelt Bruning vol ongeloof.  

Volgens hem heeft de NVJ samen met de politie afspraken gemaakt om deze mentaliteit te veranderen. ‘Als een journalist een melding doet van bedreiging of geweld, moet dat serieus genomen worden. Aangiftes moeten prioriteit krijgen en vervolging moet daadwerkelijk plaatsvinden.’ Dit is volgens Bruning  

Trainingen 

De NVJ heeft samen met PersVeilig een aantal initiatieven opgezet om journalisten te beschermen en voor te bereiden op wat er kan komen. Een van de belangrijkste is het aanbieden van trainingen. ‘We zorgen ervoor dat journalistiek studenten en jonge journalisten goed voorbereid zijn op de realiteit van het vak, waarin agressie steeds vaker voorkomt. Het is tenslotte een risico dat elke journalist kan lopen.’ 

Tijdens de training krijgen deelnemers praktische tips om hun werk veiliger te kunnen doen, wisselen ze ervaringen uit met collega’s en leren ze om te gaan met verschillende vormen van agressie Leidinggevenden en werkgevers krijgen ook trainingen. Zij leren onder meer hoe ze beleid kunnen ontwikkelen op het gebied van veiligheid. Daarnaast krijgen ze handvatten voor hoe ze het beste kunnen handelen wanneer medewerkers te maken krijgen met agressie en dreiging, zowel online als offline. 

Kwetsbaar 

Veel studenten voelen zich onvoorbereid op de realiteit van het werkveld. Hoewel ze op school veel leren over de theoretische kant van de journalistiek, wordt er vaak te licht gedacht over de veiligheidsrisico’s die bij het vak komen kijken.

Bruning adviseert: ‘Als jonge journalist kan het best intimiderend zijn om in een onveilige situatie terecht te komen, zeker als je net begint en je collega’s niet altijd bij je zijn, kan het helpen om eerst op een redactie te gaan werken. Daar heb je steun van meer ervaren journalisten, wat kan bijdragen aan een veiliger gevoel. 

Volgens hem is het belangrijk om, wanneer je iets meemaakt, erover te praten met je collega’s. ‘Het helpt je namelijk om de volgende keer weer met dezelfde passie en plezier naar je werk te gaan, want het is uiteindelijk een ontzettend mooi vak.’ 

PersVeilig geeft workshops aan studenten, ook op de school voor de journalistiek: https://persveilig.nl/artikelen/workshop-persveilig-voor-studenten

SvJ-student Amber Weeber en docent Neeltje Huinre werkten mee aan een video over persveiligheid voor eerstejaars studenten journalistiek: https://www.youtube.com/watch?v=osv3cJ6k-vY