Als je aan iemand vraagt of hij liever heeft dat zijn aardbeien uit Nederland of uit Spanje komen, zal diegene waarschijnlijk zeggen dat Nederland prima is. Waarom zou je eten uit het buitenland halen als je het ook uit een dorp verderop kunt halen? Lokaal eten wordt steeds populairder en is ook beter voor het klimaat. Hoe komt het dan dat er nog weinig voedsel uit de buurt te vinden is in de supermarkten?
Voedsel uit de omgeving halen heeft voordelen: het is verser en bij het vervoer wordt vaak minder CO2 uitgestoten dan wanneer het eten uit het buitenland gehaald zou worden. Voedsel uit de korte keten heeft vaak namelijk maximaal veertig kilometer gereisd voordat het van het land bij de klant op zijn bord belandt.
Om ons voedselsysteem te verduurzamen, moeten we ons eten vaker uit de omgeving halen. De supermarkten spelen hier een belangrijke rol in.
Zie ook: verwijzing artikel korte voedselketens N-H
Een op de 25 producten uit je winkelmandje komt van dichtbij
FoodService Instituut Nederland onderzocht in 2018 dat de totale omzet die in Nederland uit de verkoop van voedsel wordt gehaald zo’n 60 miljard is. Zo’n 4 procent van die omzet komt uit de korte keten. Dat betekent dat 1 op de 25 producten die je in je winkelmandje legt van dichtbij komt.
De meeste mensen doen hun boodschappen bij een supermarkt. Om te zorgen dat we vaker lokaal voedsel kopen, is het dus voor de hand liggend om deze producten juist hier meer te verkopen.
De macht ligt bij de supermarkten
Carlo Verhart is programmamanager bij Voedsel Verbindt, een platform om partijen die betrokken zijn bij het veranderen van het voedselsysteem met elkaar in gesprek te laten gaan. Hij zegt dat de macht bij de supermarkten ligt: “De partijen die deze inkoop regelen doen dat op basis van de vraag vanuit de supermarkten. Als zij aangeven dat ze meer lokale producten willen verkopen, dan kun je dat ook in de contracten met de vijf inkooporganisaties opnemen. Zo heb je een stok achter de deur.”
Vergroot
De groenste supermarkt: Ekoplaza
Dat er genoeg redenen zijn om niet voor lokale producten te kiezen betekent niet dat het niet mogelijk is. Questionmark, een denktank die zich bezighoudt met duurzaam en lokaal voedsel, deed in 2023 een onderzoek naar de supermarkten en hun duurzaamheidsbeleid. Ekoplaza kwam hier voor de tweede keer als beste uit de test.
De supermarkt kiest er naar eigen zeggen voor om ‘zoveel mogelijk groente en fruit uit Nederland en uit het seizoen te halen.’ Als er toch fruit uit het buitenland gehaald moet worden omdat het hier niet groeit, zeggen ze in dat geval ‘te zorgen dat ze lokale boeren kennen, een korte keten hebben en dat het transport van het voedsel duurzaam is.’
De biologische supermarkt doet het op dit vlak dus goed, maar daar betaal je als klant wel voor. Een klein voorbeeld: voor een aubergine ben je bij Ekoplaza twee keer zo veel geld kwijt als bij Albert Heijn. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld de frambozen, druiven, boerenkool en ijsbergsla.
Vergroot
Eten uit de omgeving bij andere supermarkten
Uit het onderzoek van Questionmark blijkt dat ‘supermarkten nog te weinig doen om de landbouw en het Nederlandse voedingspatroon te verduurzamen’. PLUS scoort het slechtst, Ekoplaza, Lidl en Albert Heijn scoren het hoogst. Albert Heijn en Lidl zijn daarnaast de enigen die open zijn over waar ze hun voedsel vandaan halen.
Lokale producten bij Albert Heijn
Zowel Albert Heijn als Lidl halen 47 procent van het groente en fruit uit Nederland. Dat betekent niet dat dit ook via de lokale korte keten gebeurt. Over het percentage dat vanuit de korte keten geleverd wordt, zeggen ze niks. Wel geeft Albert Heijn in een reactie aan dat ze ‘producten het liefst van dichtbij halen, maar dat het soms nodig is om producten van ver te halen om de klant te kunnen bedienen’.
Albert Heijn heeft een samenwerking met 1200 Nederlandse boeren opgezet genaamd Beter voor Natuur & Boer, waarmee ze volgens hen werken aan het verduurzamen van de voedselketen. Ook verkopen ze in elk filiaal de Streeckgenoten-producten: dit zijn producten die bij lokale slagers en kaasmakers vandaan komen.
Vergroot
Minst groene supermarkt: PLUS
PLUS kwam als slechtste uit de test en zou volgens het onderzoek nog veel kunnen leren van de andere supermarkten. In een reactie zeggen zij ‘dat het aantal lokale producten de afgelopen jaren is toegenomen bij PLUS en dat ze voedsel waar het kan van dichtbij proberen te halen’.
Uit hun jaarverslag blijkt dat alle dagverse zuivel en eieren afkomstig zijn van Nederlandse boeren. Op dat vlak lopen ze juist voor op de andere supermarkten, want volgens Questionmark ‘neemt de supermarkt verantwoordelijkheid voor het verduurzamen van de melkveehouderij, waar veel andere supermarkten die verantwoordelijkheid nog bij klanten leggen’.
Meer samenwerken en vaker seizoensgebonden eten
Uit het rapport van Wageningen University & Research is het zowel aan de supermarkten als boeren om te veranderen. Boeren zouden meer kunnen doen om te professionaliseren. Denk dan bijvoorbeeld aan vaker met elkaar samenwerken zodat supermarkten makkelijk bij een centraal punt in kunnen kopen.
De supermarkten zouden bijvoorbeeld de verwerking van het voedsel zelf kunnen regelen zodat daar geen extra partij voor nodig is. Ook kunnen ze besluiten om niet alle producten het hele jaar door te willen verkopen, maar seizoensproducten te promoten.
Volgens Verhart van Voedsel Verbindt moet ook de klant zich aanpassen. Het is volgens hem niet realistisch om te verwachten dat elk product altijd beschikbaar is: “Ga naar de supermarkt en kijk waar de groenten vandaan komen. Sperziebonen uit Kenia kun je beter laten liggen, maar een bloemkool uit Noord-Holland kun je prima kopen. Dat zijn hele simpele keuzes die bijdragen aan het verduurzamen van het voedselsysteem en het versterken van de korte keten.”
Seizoensgebonden eten is echter nog niet zo makkelijk. Hoe dat zit hoor je in deze podcast waarin Pleun samen met Amsterdammer Puck de supermarkt ingaat om te kijken hoe ingewikkeld het eigenlijk is om met de seizoenen mee te eten.