Onlangs is bekendgemaakt dat er in Frankrijk een oud masker is gekocht van een bejaard echtpaar. Terwijl de koper slechts 150 euro betaalde, bracht het masker ruim vier miljoen op bij een veiling. Het bejaarde echtpaar heeft de koper aangeklaagd en eist dat de verkoop nietig wordt verklaard. Terwijl de rechtszaak nog loopt, gebeurt er iets wat we de afgelopen tijd steeds vaker zien. Gabon, een Afrikaans land, eist het masker terug omdat zij beweren dat het ooit uit hun land is gestolen. En zo kan dit verhaal toch nog een nieuwe wending krijgen door koloniale rooftochten van lang geleden.

Het beleid

Voor Europese landen is er geen door de Europese Unie gemaakt beleid voor de teruggave van koloniale roofkunst. Wel is dit onderwerp al vaker ter sprake gekomen in het Europees Parlement. In 2018 is er een advies vanuit het parlement opgesteld aan de hand van een vergadering. In dit advies staat dat Europese landen zich gemotiveerd moeten voelen om mee te werken met oud-koloniale landen om mogelijke oud geroofde kunst terug te geven of een geschil over kunst op te lossen. Hiervoor moedigt het advies de landen aan om een mechanisme te ontwikkelen waardoor dit soepeler moet verlopen. Daarnaast zijn er wel Europese landen bij de 1970 UNESCO Convention on illicit traffic, overeengekomen met een aantal regels. Deze regels hebben als doel de illegale handel in culturele objecten te bestrijden en cultureel erfgoed te beschermen.

Elk Europees land regelt de teruggave van koloniale roofkunst volgens hun eigen wetten. Pieter ter Keurs vertelt hier meer over. Hij is hoogleraar Musea, Collecties en Samenleving aan de Universiteit Leiden. Hij is academisch directeur van het LDE Centre for Global Heritage and Development en hij is gespecialiseerd in critical museum studies en material culture studies. Volgens Ter Keurs is een Europees beleid niet noodzakelijk maar komt het wel ten goede. Ter Keurs: ‘’Heldere afstemming en betere handhaving en controle. Het is ook niet altijd zo dat regels een wettelijke status hebben. Om de naleving te verbeteren zou dat wel moeten gebeuren’’.

Discussie

De kwestie of Europese landen wel koloniale roofkunst moeten teruggeven kent veel kanten, aldus Ter Keurs: ‘’Conservatieve Europeanen vinden het onzin en zien het als een poging om de geschiedenis terug te draaien. Zij vinden juist de historische rol van de kolonisator een glorieuze rol, die niet geminimaliseerd moet worden’’. Echter zijn volgens Ter Keurs tegenwoordig meer Europeanen voor teruggave. Daarnaast fungeren volgens Ter Keurs de koloniale kunstwerken als illustraties van hoe groot en machtig het voormalige koloniale rijk was. Veel landen van herkomst zijn het hiermee niet eens, zij zien dit als gestolen goed. Daar voegt Ter Keurs aan toe: ‘’Het gaat dan vooral om enkele belangrijke stukken, objecten die van belang zijn voor het land of de culturele groep van herkomst, omdat zij hun identiteit eraan ontlenen’’.

Naast de verschillende meningen van de Europeanen en landen van herkomst willen tegenwoordig de landen vaak wel de kunst teruggeven. Echter is het vaak lastig om vast te stellen of het koloniale roofkunst betreft. Ter Keurs: Het gaat meestal om het aantonen dat iets geroofd is en dat is niet zo simpel. De meeste voorwerpen zijn helemaal niet geroofd, maar gekocht of geruild. Of zelfs nieuw gemaakt, speciaal voor de verkoop aan buitenlanders.

Conclusie

Europese landen willen over het algemeen koloniale roofkunst teruggeven. Hier zijn tijdens een conventie van UNESCO, landen overeengekomen om zich aan een aantal regels te houden omtrent koloniale roofkunst. Vaak is het echter lastig om vast te stellen of het wel echt om koloniale roofkunst gaat. Ook dit wordt nu door Frankrijk en Gabon onderzocht.