EenVandaag beweert in een artikel en tv-uitzending, op 10 februari 2024, dat de verhoogde verbruiksbelasting op frisdranken en non-alcoholische dranken tot op heden nog niet het gewenste effect heeft opgeleverd waarvoor de maatregel in eerste instantie van kracht is getreden. Zo luidt de kop van het artikel: Extra belasting op frisdrank spekt de staatskas, maar maakt Nederlanders niet minder dik. Dat klopt deels blijkt na een factcheck, uitgevoerd door de redactie van Studio Vrijdag.

Invoering van de verhoogde verbruiksbelasting 2024

Op 1 januari 2024 is de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken en suikerhoudende dranken omhoog gegaan. De belasting is van 9 cent per liter verhoogd naar 26 cent per liter. Dit moet er volgens het ministerie van Volksgezondheid voor gaan zorgen om de consumptie van suikerhoudende dranken terug te dringen. De overheid hoopt met deze maatregel dat consumenten eerder kiezen voor gezondere dranken waar minder of geen suiker bevat. Echter blijkt volgens deskundige dat deze maatregel tot op heden nog geen effect niet heeft.

Onder suikerhoudende dranken vallen frisdranken, limonade(siroop), groentesappen en vruchtensappen en is de verhoogde belasting van kracht. Dat geldt eveneens ook voor suikervrije varianten zoals light-dranken en alcoholvrij en alcoholarm bier. Zuiveldranken die suiker bevatten zijn uitgezonderd op deze maatregel.

Staatskas

Hoewel het doel van het verhogen van de verbruiksbelasting er voor moet zorgen dat de consumptie van suikerhoudende dranken wordt terug gedrongen en moet bijdragen aan de gezondheid van de Nederlanders, blijkt het ook miljoenen op te gaan leveren voor de staatskas. Op de website van de Rijksoverheid staat: ‘De verhoging levert jaarlijks € 300 miljoen op. Daarnaast wil het kabinet dat mensen gezonder gaan leven. Bijvoorbeeld door te kiezen voor water in plaats van frisdrank. Daarom schaft het kabinet de verbruiksbelasting op mineraalwater vanaf 2024 af.’

Maatregel

De verhoging van de verbruiksbelasting op frisdranken levert volgens Maarten van Ooijen, demissionair staatssecretaris van Volksgezondheid, extra geld op dat wordt ingezet voor belangrijke plannen. Daarbij moet het er voor zorgen dat het de consumptie van deze dranken moet verminderen: “Onderzoekers verwachten dat door die verhoging jaarlijks circa 14 procent minder frisdrank wordt gebruikt, in totaal zal zo’n 384 miljoen liter minder worden verkocht. Dat is niet niks vanuit het perspectief van volksgezondheid”, laat Van Ooijen via zijn woordvoerder weten.

Voedingsdeskundige Michelle van Roost vindt dat de maatregel onvoldoende gezondheidswinst oplevert: “De maatregel is niet consequent doorgevoerd omdat er geen rekening wordt gehouden met de hoeveelheid suiker die er in een drankje zit. Een flesje cola wordt net zo zwaar belast als de light variant en een flesje water met een toegevoegd smaakje waarbij alleen aroma is toegevoegd en geen suiker. Een gezondere keuze dus.” Daarbij zijn onder andere chocomelk en Fristi uitgezonderd op de maatregel. “Chocomelk en Fristi kunnen beide veel suiker bevatten. Het is dan gek dat deze dranken worden uitgezonderd op de maatregel alleen maar omdat ze onder zuivel houdende dranken vallen. Maak als overheid dan de afweging om extra belasting te heffen op dranken met veel suiker en dus niet op suikerarme of suikervrije alternatieven”, vult zij aan.

Volgens Van Roost is het beter om te kijken naar andere alternatieven. “Zorg dat maatregelen elkaar versterken, zodat consumenten geholpen worden makkelijker gezondere keuzes te maken, zonder producten alleen maar duurder worden. Bijvoorbeeld door gezonde producten goedkoper te maken, denk aan het afschaffen van btw op groente en fruit, en door bijvoorbeeld suikerhoudende dranken te belasten met een slimme suikertax, net als in Engeland. Daar worden suikerarme dranken minder belast, en suikerrijke juist meer. Fabrikanten halen daardoor actief meer suiker uit dranken, om zo in een lager belastingtarief te vallen. Dat zou je op termijn ook met zuivel(alternatieven), koek, snoep en gebak kunnen doen. Dat zijn de producten waar vaak ook veel suiker is aan toegevoegd. Veel van die producten kun je gezonder maken door er bijvoorbeeld suiker uit te halen, maar nog net zo lekker laten smaken.

Het Voedingscentrum vindt prijsmaatregelen op zichzelf nooit voldoende zijn, zo laten zij in een schriftelijke reactie weten: “Wil je dat mensen blijvend gezonder eten? Dan is het ook belangrijk dat producten en eetomgevingen gezonder worden. En ook voorlichting en kennisoverdracht blijven onmisbaar. Een dergelijke maatregel/verbruiksbelasting moet altijd onderdeel zijn van een pakket aan maatregelen.”

Motie

Op 12 december 2023 heeft Ingrid Visseren-Hamakers, Eerste Kamerlid van de Partij van de Dieren, een motie ingediend om de intreding van de verbruiksbelasting uit te stellen tot 1 januari 2025. Met de motie verzoekt de partij de regering de voorstellen voor het verhogen van de verbruiksbelasting zodanig aan te passen dat dranken zonder toegevoegde suikers niet langer belast zullen worden. Staatssecretaris Van Rij heeft de motie toen der tijd ontraden.

Conclusie

Hoewel er echter nog geen concrete cijfers bekend zijn of de verhoogde verbruiksbelasting effect heeft, is het wel zo dat er wordt verwacht dat er meer dan 300 miljoen euro extra binnenkomt in de staatskas dat volgens Van Ooijen wordt ingezet voor belangrijke plannen.