Door: Doris Steijger
In het Tweede Kamer debat van 15 februari over oversterfte maakt Jimmy Dijk, lijsttrekker van de SP, de volgende uitspraak: ‘Mensen met een lager inkomen hadden dus een hogere kans op overlijden tijdens de pandemie.’ Na een uitgebreide factcheck lijkt dit te kloppen, al hangt de kans op overlijden door Covid-19 van een hoop meer factoren af.
Het debat
Het debat stond in teken van de volgende vraag: Wat zijn de oorzaken van het gestegen sterftecijfer en de gedaalde levensverwachting? De Kamer debatteert met minister Dijkstra (Medische Zorg) over oversterfte. In dit debat kwam onder andere ook de oversterfte veroorzaakt door Corona aan de orde. Dijk deed zijn uitspraak naar aanleiding van een onderzoek van het CBS. ‘Het CBS en Amsterdam UMC toonden in 2020 al aan dat met name lagere sociaaleconomische klassen een 60% hogere kans hadden op overlijden door het covidvirus dan hogere sociaaleconomische klassen’, zo zei Dijk dit toen. Volgens Dijk is het verschil in sterfte door het covidvirus direct te koppelen aan sociaaleconomische klassen, hij maakt verschil in deze klassen op basis van inkomen. In hetzelfde debat doet Dijk later ook de uitspraak: ‘De SP heeft hier dan ook vaker gezegd dat corona een klassenvirus is gebleken.’
De SP heeft dit niet geverifieerd, maar aannemelijk is dat Dijk het over het volgende onderzoek heeft: Sociaal-demografische verschillen in COVID-19-sterfte in het eerste jaar van de coronapandemie | CBS
Verschillende sociaaleconomische klassen
Sociaal-economische klassen verschillen zijn door een aantal factoren te bepalen. Hoogleraar economie, Maarten Lindeboom, is gespecialiseerd in toegepaste micro-economie op het gebied van gezondheidseconomie, arbeidseconomie en demografie. Ook is hij redacteur bij ‘the Journal Health Economics.’ Lindeboom legt uit wat een sociaal economische klas inhoudt: ‘Het onderscheid wordt vaak gemaakt in opleidingsniveau en inkomen. De lagere sociaal-economische klasse wordt vaak gekenmerkt door beperkte financiële middelen, lagere opleidingsniveaus, hardere arbeidsomstandigheden.”
Gezondheidsverschillen
Hebben deze sociaal- economische klassen dan ook invloed op de verschillen in gezondheid. Je ziet wel dat het een hele sterke relatie is. Waarbij de armste mensen in de regel ook de slechtste gezondheid hebben. En de rijkste mensen ook vaker een betere gezondheid hebben. De groep die er tussenin zit qua inkomen, hun gezondheid zit er ook zo’n beetje tussenin.’ Er is volgens Lindeboom dus een duidelijk relatie tussen inkomen en gezondheid. ‘Dat noemen ze ook wel de gradiënt, omdat het als het ware een stijgende lijn is als je inkomen aan de verticale as en gezondheid aan de horizontale as zou zetten.’
De lagere gezondheid bij mensen uit een lagere sociaal-economische uit zich in de volgende situaties: ‘Gezondheid gerelateerd gedrag houdt ook verband met de sociaal-economische status. Mensen uit lagere sociaal-economische klassen roken en drinken vaak meer, obesitas komt in deze klasse ook vaker voor.’ Maar het is juist de onderliggende oorzaak aan gezondheid gerelateerd gedrag die van belang is. ‘Als je een lager inkomen hebt ervaar je vaak ook meer stress, waardoor je moeilijker kunt stoppen met roken en vaker voor de korte termijn optie gaat.’
De oorzaken voor de lagere gezondheid bij mensen uit lagere sociaal-economische klassen, zijn volgens Lindeboom te verklaren doordat de omstandigheden bij deze groep vaak ongunstiger zijn: ‘Bijvoorbeeld omstandigheden waarin mensen wonen, werken en leven. Die leiden uiteindelijk tot meer ziekte. Mensen in de laagste inkomensgroepen hebben over het algemeen vaak ongunstige werkomstandigheden. Daarnaast is het hebben van werk ook ontzettend belangrijk.’
‘En de gezonde levensverwachting van mensen met lagere sociaal-economische status is korter. Met andere woorden, ze hebben meer ongezonde jaren in hun hele leven.’ Er is dus een correlatie tussen gezondheid en inkomen. Hoe zit dit dan met de coronapandemie?
De invloed van de coronapandemie
Frank van Lenthe is hoogleraar Sociale Epidemiologie, volgens hem is er zeker een verband tussen inkomen en het ziek worden van Corona. ‘De pandemie heeft eigenlijk een schepje bovenop de al bestaande sociaal-economische ongelijkheid gedaan.
Ook deze specifieke gezondheidsverschillen met betrekking tot corona zijn te verklaren. Zo zegt Van Lenthe: Mensen in de laagste inkomensgroepen zitten in ongunstige werkomstandigheden. Een buschauffeur bijvoorbeeld kan veel minder makkelijk thuiswerken. Waardoor de kans op besmettingen natuurlijk ook echt groter werd.’ Naast de werkomstandigheden zijn ook de woonomstandigheden ongunstiger. ‘In een kleiner huis met meer mensen is de kans op besmetting ook groter.’
Niet alleen de verhoogde kans op besmetting is van belang, ook de gezondheid van mensen met een lagere sociaal-economische status is al minder voor de pandemie. Met als gevolg: Dus de kans dat je met corona uiteindelijk op de IC komt is dan ook hoger voor mensen in een lage inkomensgroep. Omdat ze bijvoorbeeld al ongezonder uit het ziekenhuis kwamen. De kans op overlijden op de IC is ook hoger.’
Onderzoeksinstantie ZonMw is momenteel nog bezig met een lopend onderzoek naar de correlatie tussen de coronapandemie en de oversterfte.
Advies
Beide hoogleraren zijn van mening dat de grote sociaal-economische gezondheidsverschillen een gevaar vormen voor de samenleving en dat maatregelen door de overheid een prioriteit moet zijn. ‘Ongeacht wat de volgende pandemie zal worden, de kans is reëel dat dan opnieuw de laagste sociaal-economische groepen het hardst worden getroffen’, aldus Van Lenthe.
‘Maatregelen om iets aan die gezondheidskloof te doen zijn echt wel heel erg belangrijk’, vult Lindeboom aan. Lindeboom was ook betrokken bij het schrijven van het adviesrapport vanuit de Sociaal Economische Raad. Hierin staat het volgende: ‘De raad adviseert het beleid vooral te richten op het wegnemen van maatschappelijke oorzaken van gezondheidsrisico’s én op het verbeteren van de gezondheid van iedereen, met gerichte en extra aandacht voor mensen in een kwetsbare positie.’
