In Afrika worden albino’s geconfronteerd met een angstaanjagende realiteit, gekenmerkt door diepgewortelde vooroordelen en een voortdurende dreigen van geweld. Hun opvallende uiterlijk maakt hen vaak een doelwit voor bijgeloof en discriminatie, verstoten uit dorpen en hun families of zelf rituele moorden.

Deze duistere realiteit vereist dringende actie tegen haat en onrechtvaardigheid tegen het albinisme. Enkele wetenschappers doen al jarenlang onderzoek naar geweld dat gelinkt wordt aan hekserij. Zij hebben cruciale stappen ondernomen om het probleem op de agenda van de Mensenrechtenraad van de VN te krijgen.

Mensen met albinisme hebben in heel veel landen in Afrika te maken met alle vormen van haat wat wordt gezien als discriminatie. Hoogleraar Peter Pels van antropologie en sociologie van Afrika laat weten dat de vorm van haat en hekserij op albino’s te vergelijken is met de discriminatie die je nu Europese landen afspeelt, alleen is het op verschillende plekken in Afrika bijvoorbeeld op het platteland discriminatie daar in grotere vormen aanwezig dan in de Europese landen. “Het lastige met dit onderwerp is dat je er niet hele duidelijke cijfers zijn die laten zien hoeveel hekserij er aanwezig is of überhaupt hoeveel albino’s gedood worden jaarlijks door Afrikaanse gemeenschap,” aldus Peter Pels.

Echter, zijn er wel verschillende rapporten te vinden over de haat rondom albinisme in Afrika. Het rapport van Amensty-international laat zien dat er in Malawi het aantal misdrijven tegen mensen met albinisme sterk is gestegen. Volgens de politiecijfers werden 148 mensen hier het slachtoffer van en 14 gedood, maar volgens Amnesty International waren er dat zeker 21 doden. En in de jaren daarna kwamen er meerdere keren cijfers over moorden op mensen met albinisme naar buiten. In 2017, 2018 en 2019 werden er bijvoorbeeld verschillende mensen vermoord. In het Amnesty-rapport “End violence against people with albinism’ komt naar voren dat de strafzaken vaak veel vertraging oploopt als het gaat om slachtoffers met albinisme. Uit onder andere rapport van 2022 van de Canadese organisatie ‘Under the Same Sune’ en van Human Rights Watch bleek ook dat de cijfers duidelijke laten zien dat er jaarlijks tientallen moorden worden gepleegd.

Volgens de Verenigde Naties heeft 1 op de 5.000 tot 15.000 mensen in Afrika de aandoening, en in sommige bevolkingsgebieden in het zuiden van het continent zelf 1 op de 1000. Dat is het hoogste percentage op de wereld. Mensen met albinisme hebben een zeldzame genetische aandoeningen van de huid, haar of ogen. Deze personen zijn gekenmerkt door het ontbreken van pigment. Met als gevolg dat deze geheel of gedeeltelijk wit zijn. Daarnaast wordt albinisme ook in verband gebracht met oogklachten (rode ogen). Doordat zij te wit zijn en er anders uit zien als het grootste gedeelte van de gemeenschap denkt een groot gedeelte van de gemeenschap nog altijd dat deze groep behekst is. In sommige landen zoals Malawi, Tanzania en Kenia worden mensen met albinisme vermoord of op hen gejaagd om hun lichaamsdelen te gebruiken voor medicijnen. Volgens Amnesty Internationaal worden er nog maandelijks gerelateerde aanvallen op albino’s gepleegd door criminele bendes, mensen uit de omgeving, maar ook door familieleden die hun eigen kinderen, neefjes of nichtjes opjagen en verbannen uit de gemeenschap.

Filmmaker Almicheal Fraay maakte met Tribe of Ghosts een korte film over een kamp waar meer dan honderd gevluchte en afgestoten kinderen met albinisme leven in slechte omstandigheden.

Er zijn verschillende opvangkampen in Afrika die verstoten kinderen helpen aan een veilige omgeving, die niet meer te waarborgen was door hun gevaren in hun eigen dorp. Fraay ging langs bij een kamp in Tanzania om te kijken hoe het daar was en hoe het ging met de kinderen die in hun verleden zijn aangevallen. “Mensen met albinisme worden van alle kanten aangevallen. Niet alleen door medicijnmannen, maar ook door de zon. Twee jaar geleden liet mijn moeder een reportage zien over albino’s in Tanzania. Dat raakte mij enorm, waarna ik op het idee kwam om hierover mijn afstudeerfilm te maken,” vertelt filmmaker Fraay.

Met de documentaire streeft Almicheal ernaar om de stilte rondom mensen met albinisme te doorbreken en een dialoog op gang te brengen. “Op deze manier wil ik dat mensen zich bewust worden van wat er speelt in Afrika. De film geeft niet alle antwoorden; maar mijn hoop is dat ik de kijkers vragen kan stellen en zelf verder onderzoek doen, omdat ik zelf niet alle antwoorden heb. Maar hoe zij daar om gaan met de mensen met albinisme is mensonterend. De opvang waar ik aanwezig was is bang om de kinderen terug de gemeenschap in te sturen, omdat zij hun geen zekerheid kunnen bieden op een veilig leven.”

Hekserij 

In 2021 hebben de Verenigde Naties hebben een resolutie aangenomen die ertoe moet leiden dat ritueel geweld gelinkt wordt aan hekserij, niet meer mogelijk is. Onder andere mensen met albinisme in Afrika zijn vaak slachtoffer van rituele aanvallen. De VN gaf aan dat de term hekserij leidt wereldwijd tot mensenrechtenschending. Peter Pels laat weten dat die de situaties wonderbaarlijk vindt en de gevaren hiervan voor de mensen met albinisme verschrikkelijk is.

“Dat mensen en ook kinderen daardoor niet een leven kunnen leiden wat onze kinderen wel kunnen, zijn geen woorden voor te vinden. Maar je ziet dat de geschiedenis zich herhaalt, maar dan andersom. Vroeger deden wij westerse mensen hetzelfde, maar dan met donkere personen en werden er geen termen zoals hekserij gebruikt. Dus als je heel zwart op wit kijkt is het niet gek dat de geschiedenis zich herhaalt en nu de rollen zijn omgedraaid, omdat die groep in de minderheid is. De aandacht van de VN en conferentie van Universiteit Lancaster en andere faciliteiten is heel goed, daardoor vindt er op verschillende plekken in Afrika verbetering plaats rondom deze situatie.” Laat de Hoogleraar weten. Die dat refereert aan een onderzoek van studenten van hem die in Tanzania onderzoek hebben gedaan naar de haat richting mensen met albinisme.

Echter, betwijfelt Peter Pels of de moorden die worden gepleegd ook wel rituele aanvallen genoemd waar zijn. “Je kan dat natuurlijk heel moeilijk checken, omdat je daar als journalist of wetenschapper zelf niet bij mag zijn. In de boeken en verhalen komt het veel naar voren en het kan ook kloppen, maar ik betwijfel het wel altijd als ik het lees,” vertelt de Hoogleraar.

In de korte film van Almicheal Fraay laat een medicijnen dokter uit Tanzania weten dat mensen met albinisme werkelijk worden vermoord voor het gebruik van medicijnen. Verschillende medicijnen mannen geloven in de mythe en maken gebruik van de ledenmaten van deze gemeenschap om een medicijn te maken dat je geluk moet geven. Zo denken vissers dat zij meer vis vangen als zij albinohaar in hun netten knopen, mijnwerkers dat het bloed van een albino de kans op het vinden van goud vergroot en maken medicijnmannen van hun botten geluksamuletten, medicijnen of bedeltjes. Dit alles omdat zij denken dat hun kans op geluk wordt vergroot.

Almicheal laat weten dat handel in albino’s nog steeds aanwezig is in Afrika en dat zolang daar geen straffen op komen te staan de jacht en handel niet gaat verminderen. “Een bepaald gevoel van onmacht hangt er over mij heen. Ik weet natuurlijk niet hoe het gaat met kinderen als ik er niet ben. De persoon die mij toen destijds toegang heeft gegeven is vermoord, wat denk het probleem alleen, maar groter maakt. Want dat soort mensen maakte zich echt groot voor mensen met albinisme.

De handel in de ledenmaten van mensen albinisme is verschrikkelijk. De politici heeft de regels wel aangepast en er wordt harder tegen opgetreden, maar of ze uitgevoerd worden is een ander verhaal. Hierdoor kan je ook zeggen dat deze regels gemaakt zijn om boetes of problemen met de VN te voorkomen. Het is een probleem waar ze in Afrika niet echt naar omkijken, waardoor het handhaven ook moeilijker wordt,” aldus Almicheal Fraay.

Josephat Torner die na zijn geboorte al vermoord had moeten worden en later twee aanslagen overleefde laat weten in een interview met de AD, dat handel in hun lichaamsdelen nog steeds zorgwekkend is. Hij vraagt daarom dan ook in verschillende Nederlandse televisieoptredens aandacht voor het trieste lot van jonge Afrikaanse albinokinderen die nog altijd niet veilig zijn. Dat is nodig zegt hij, want de handel in lichaamsdelen verspreidt zich als een lopend vuur over het zwarte continent, aldus de Tanzaniaanse albinoactivist.

Toekomst

De afgelopen jaren is het wat stiller in de media rondom het moorden van albino’s. In januari 2019 was het laatste landelijke bericht dat bij alle Nederlandse media, maar ook bij BBC en The Citizen werd het nieuws gemeld dat er in Tanzania zeker zes kinderen zijn gedood voor lichaamsdelen en verschillende waren nog vermist. De kinderen werden aangetroffen en misten onder meer oren, tanden en ledematen.

De toekomst van de kinderen is onzeker, omdat zij door gevaren totaal uit de samenleving zijn gehaald. Mensen hebben al grote problemen doordat de zon een grote bedreiging voor hun is, want belangrijk is om de ogen van albino’s te beschermen tegen de zon en is zonnebrand van groot belang. “Alle kinderen dragen vaak een zonnebril. Het is grappig om te zien dat zo’n klein kindje de hele dag rondloopt met een veel te grote zonnebril.

Toen ik voor de tweede en derde keer daar kwam heb ik ook elke keer heel veel spullen voor hen meegenomen en vooral zonnebrand. Zonnebrand is daar heel schaars verschillende stichtingen sturen dat vaak dan ook op naar albino-opvangcentrums. Toen ik dat uitdeelde begon iedereen ook spontaan te juichen,” vertelt Fraay met een blije stem over de telefoon.

De kinderen in het kamp in Tanzania hebben niet de beste leefomstandigheden. Ze volgen daar school, leren hoe het is om samen te leven en eten samen met elkaar. “Maar ze eten maar één keer per dag en ze slapen in slechte hokken op schuimbedden die half kapot zijn. Verder hebben zij buiten ook niet heel veel attributen om mee te spelen. Vanuit het Nederlandse standpunt was de situatie nog steeds zorgwekkend, ondanks dat een opvangcentrum is. Psychologisch worden die kinderen helemaal gemarteld. Ze kennen geen liefde en aandacht. Toen ik daar kwam zag ik dat ze zo genoten van het spelen en de belangstelling, je ziet dat ze aandacht missen. Het was supermooi! Ik moest erg uitkijken dat ik op het niet aan ze gehecht raakte. De situatie is zorgwekkend en hopelijk wordt het in de toekomst verbeterd.”