In de Verenigde Staten woedt al een aantal jaren een sterke opiaten-epidemie. Heroïne, oxycontin, maar tegenwoordig ook fentanyl hebben enorme invloed op de Amerikaanse bevolking. Vooral de laatstgenoemde is een steeds vaker besproken onderwerp, zo ook in Europa. Een actieplan zou volgens de Europese Commissie de juiste wijze zijn om Europa te weren van groot recreatief gebruik van de drugs fentanyl. Tot dusver komt het minimaal voor in Europa. Trouw publiceerde op 29 maart een artikel waarin fentanyl en het eerder besproken actieplan beschreven werden. In dit artikel wordt beweerd dat ‘fentanyl vijftig keer sterker is dan heroïne.’ Dit soort vergelijkingen tussen drugs worden vaker gemaakt. Hoe wordt zo’n krachtmeting gedaan? Wat betekent ‘sterker’ in deze context? En in hoeverre klopt deze claim?
Fentanyl is een heftige pijnstiller. ‘Fentanyl en heroïne zijn beide opioïden. Echter, fentanyl is werkzaam in veel lagere doseringen’, vertelt Laura Smit-Rigter van het Trimbos-Instituut. In Nederland wordt deze pijnstiller alleen voorgeschreven in extreme gevallen van pijn. Bijvoorbeeld bij kanker, verwondingen, ingrijpende operaties en palliatieve zorg (Apotheek.nl). Het betreft elk jaar iets meer dan honderdduizend patiënten die fentanyl ontvangen (SFK, 2022). Het product werd ontwikkeld door Paul Janssen in 1959. Er wordt in de media en door politici gesproken over een fentanyl-epidemie. De CDC (Centers for Disease Control and Prevention) publiceerde in 2021 dat 88 procent van de opiaten overdoses gerelateerd is aan synthetische opiaten. Er overlijden in Amerika zo’n honderdvijftig mensen per dag aan een fentanyl gerelateerde dood.
De Europese Unie rapporteerde in 2021 honderdveertig sterfgevallen ten gevolge van fentanyl. De inschatting wordt gemaakt dat het voornamelijk gevallen zijn van misbruik van voor medisch gebruik bedoelde fentanyl. In 2023 (Politico) is Ylva Johansson (EU Commissaris voor Binnenlandse Zaken) in gesprek geweest met Anthony Blinken (Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken) waarin Blinken Johansson waarschuwde voor fentanyl is Europa. Volgens meerdere organisaties en journalisten is het zaak aan de Europese Unie en haar lidstaten om zich voor te bereiden op fentanyl in Europa.
Hoe worden drugs getest?
De sterkte van een drug wordt getest door de mediane effectieve concentratie KD, of EC50, of ED50 (study.com, 2023). Dit zijn verschillende manieren waarop drugs getest kunnen worden op zijn sterkte. EC50 (of ED50) is het belangrijkst. Het is de concentratie die effectief is in het produceren van een half maximale (ofwel vijftig procent) respons (Kenakin, 2014). De wiskunde hierachter is ingewikkeld, maar het komt erop neer dat hoe lager de concentratie is: hoe sterker de drugs. Dit is de reden waarom vergelijkingen in drugs altijd in gewicht worden omschreven. Bij gewicht is fentanyl veel sterker dan heroïne, omdat het in een kleinere dosis EC50 bereikt . Ofwel, het bereikt in kleinere dosis vijftig procent van de maximale respons.
Volgens een onderzoek uit 2004 (Kodaka) is voor fentanyl 0,5 microgram de dosering die EC50 bereikt. In dit onderzoek werden 64 mensen in vier groepen verdeeld. Eén groep kreeg een zoutoplossing, die werkt als testgroep. De drie andere groepen kregen 0,5, 1 of 2 microgram. De conclusie van het onderzoek was dat o,5 microgram de voldoende was om de voorspelde EC50 te behalen. Er werd aan toegevoegd dat er bij deze dosis minimale ademhalingsdepressie en geen hoge BIS-waarde (hersenactiviteit) werd gemeten.
In A Dutch Perspective on the Fentanyl Crisis (Ejbye-Ernst, 2024) wordt beschreven dat fentanyl dertig tot vijftig keer sterker zou zijn dan heroïne. De bronverwijzing leidt tot de DEA, die hun eigen onderzoek doet hierin. Dit ligt dicht bij de claim die wordt onderzocht in dit artikel, maar wijkt toch significant af.
Conclusie
Concluderend, de claim is lastig te bewijzen zonder zelf dit te onderzoeken. Toch is door het vele onderzoek wat is gedaan en het feit dat claims die afwijken minimaal zijn te beweren dat de claim voor een groot gedeelte klopt. Fentanyl is een extreem verslavend drug dat werkzaam is in extreem lage doseringen. Dit is direct de reden waarom het zo een dodelijk middel is. Vaak zijn de afmetingen niet correct, of weten mensen niet dat hun drugs is versneden met fentanyl. De drug is nog niet op grote schaal ontdekt in Europa. Maar het is een goed ding dat Blinken een waarschuwing in de richting van de EU heeft gestuurd.
