Op 16 maart 2024 werd op het sociale media platform ‘X’ een tweet geplaatst door Harm Beertema. In deze tweet claimde Beertema dat één op de drie kinderen het onderwijs vertaal als ‘functioneel analfabeet’. Dit zou te danken zijn aan de ‘systeemcrisis’ die nu heerst in het onderwijs. Volgens een onderzoek van OESO, de Organisatie voor Economische Samenwerking in Ontwikkeling, scoren kinderen (van vijftien jaar) inderdaad slecht op leesvaardigheid. Volgens Caroline van der Leijenhorst ligt er nog veel verbetering bij de lesmethodes.
De desbetreffende tweet werd gepost door Harm Beertema. Hij was van 17 juni 2010 tot 5 december 2023 namens de Partij voor de Vrijheid lid van de Tweede Kamer. In deze Tweede Kamer trad hij ook op als onderwijsspecialist. De tweet was een retweet van een tweet van Jan Patternotte, op het moment Tweede Kamerlid namens de D66, met eigen tekst bijgevoegd.
In de tweet, bekeken door 25,7K mensen, beaamt Beertema dus dat één op de drie kinderen het ‘failliete’ onderwijs verlaat als functioneel analfabeet. Een analfabeet is iemand die de vaardigheden lezen en schrijven niet of in ieder geval niet voldoende beheerst. Of dit percentage van één derde klopt kunnen we kijken naar het internationale trendonderzoek PISA (Programme for International Student Assessment) waarin OESO om de drie of vier jaar de vaardigheden van 15-jarigen wereldwijd meet.
Dit rapport laat zien dat in Nederland de 15-jarigen daadwerkelijk slecht scoren op het gebied van lezen, daarboven op is het niveau ook gekelderd de afgelopen jaren. Het trendonderzoek kent zes niveaus voor leesvaardigheid, waarbij niveau 1 het laagst is. Om zowel op school als in de maatschappij goed te kunnen functioneren moeten leerlingen niveau 2 halen. Een derde van de Nederlandse 15-jarigen haalt dat niet, en loopt volgens PISA inderdaad het risico om laaggeletterd het onderwijs te verlaten.
Kijkend naar dit onderzoek zouden de woorden van Beertema dus correct kunnen zijn. Enkel als we specifiek gaan kijken naar de betekenis van laaggeletterd zijn en analfabeet zijn, dan stuiten we op nuance. Volgens Pharos, het landelijk expertisecentrum op het gebied van gezondheid, is laaggeletterdheid niet hetzelfde als analfabetisme. Iemand die laaggeletterd is kan namelijk wel lezen en schrijven, maar niet genoeg om mee te doen in de samenleving. Een analfabeet kan helemaal niet lezen of schrijven.
Waar komt deze laaggeletterdheid dan vandaan? Volgens Caroline van Leijenhorst, een senior onderwijsadviseur bij Expertis Onderwijsadviseurs, ligt dat aan de manier van lesgeven. ‘Wat ik zie (en dat is dan niet gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek) is dat kinderen moeite hebben met langere en moeilijkere teksten. En daarbij zie ik ook dat de methodes van allerlei vakken de taal vereenvoudigen, kortere teksten aanbieden en met filmpjes werken. Er wordt zo dus ook minder geoefend met lezen ten opzichte van vroeger.’ Maar volgens van Leijenhorst is er verbetering: ‘Je ziet gelukkig wel scholen die hier actief mee aan slag gaan en weer rijke (en complexe) teksten toevoegen aan hun lessen.’
Conclusie: De claim van Harm Beertema dat een op de drie kinderen het onderwijs verlaat als analfabeet is niet waar. Volgens het internationale trendonderzoek van OESO is de leesvaardigheid onder Nederlandse 15-jarigen inderdaad laag, maar dit betekent dat er veel laaggeletterdheid is. Laaggeletterdheid verschilt echter van analfabetisme, zoals aangegeven door Pharos. Dit onderscheid is wel cruciaal. Volgens Caroline van Leijenhorst komt dit door de manier van lesgeven. Doordat veel methodes worden vereenvoudigd en veel gebruikt wordt gemaakt van video’s. Daar haalt dus nog genoeg te halen. Harm Bertems zijn woorden zijn dus niet waar, hij had beter het woord laaggeletterdheid kunnen gebruiken en een onderzoek kunnen benoemen.
