Universiteit Utrecht organiseerde via het platform Science Café een lezing over dierengeluk. De lezing, die op maandag 9 oktober in Tivoli Vredenburg plaatsvond, trok maar liefst 250 bezoekers. De sfeer op de avond was interactief. Drie experts belichtten hun perspectief op de vragen: wat voelen dieren en hoe weten we dat?Dierengeluk blijkt op mensengeluk te lijken.
Het lijkt een rustige maandagavond, wanneer je het Tivoligebouw betreedt. In de voorzaal, op de hoogste verdieping,lopen tientallen bezoekers van het evenement rond met een drankje in de hand. Een van de bezoekers legt uit waarom zij vandaag aanwezig is. Ze vertelt dat ze gek is op dieren en dat ze het interessant vindt om te leren ‘wat dieren eigenlijk denken en voelen’. Ze zou meer willen leren ‘over interactie tussen mens en dier’ en ‘hoe je daar dan op zou kunnen inspelen’.
Even voor achten stromen kletsende bezoekers de zaal binnen. Vier mensen lopen langzaam het podium op. Er ontstaat een luid applaus. De sprekers van de avond gaan zitten. Hierna is het even stil. Yanti Danoekoesoemo, presentatrice en programmamaker bij Studium Generale, vertelt: We gaan het hebben over dierengeluk. Hoe voelt een dier zich en wat zouden ze zeggen als ze zouden kunnen praten? Of interessanter misschien, wat vertellen ze elkaar? En met al die kennis, hoe zouden we het dierenwelzijn kunnen vergroten?’
Ze kondigt de sprekers aan: gedragsbioloog dr. Claudia Vinke (Universiteit Utrecht), mediawetenschapper drs. Maarten Reesink (Universiteit van Amsterdam) en taalwetenschapper prof. dr. Leonie Cornips (Koninklijke Academie en Universiteit Maastricht). Vinke, die zich bezighoudt met de binnenwereld van dieren, vertelt: ‘Ik ga er honderd procent vanuit, als persoon, dat dieren dezelfde emoties kennen zoals wij.’ Zij onderzoekt vooral op basis van gedragsobservaties. Danoekoesoemo vraagt of dieren verliefd kunnen zijn. Vinke vindt dit een moeilijke vraag, ze zegt: ‘Het lijkt erop.’ Ze vertelt dat je eigenlijk bij dieren dezelfde rituelen ziet als bij mensen, maar dat je nooit precies weet welke emotie daarachter zit. Het hebben van bepaalde gevoelens is volgens haar voor niemand gelijk, maar altijd een individuele ervaring, zowel voor mens als dier. De betekenis van gedrag tussen verschillende diersoorten kan volgens Vinke ook verschillen. Een lach bij een chimpansee betekent volgens haar angst. Men interpreteert dit soms verkeerd, namelijk als plezier.
Taalkundige Cornips baseert zich ook op observaties van dieren. Ze vertelt: ‘Waar ik naar kijk, is eigenlijk het gedrag van het dier en de reactie van het andere dier daarop.’ Vol affectie vertelt ze over haar relatie met stier Piet, die eerst haar studieobject was. Inmiddels is Piet door Cornips geadopteerd. Piet en andere koeien lijken volgens haar een kennismakingsritueel te volgen met onbekende mensen en dieren. Cornips maakt zo duidelijk dat mensen niet de enigenzijn die taal gebruiken om te communiceren.
Mediadeskundige Reesink sluit bij de andere deskundigen aan, met een uitleg over de ‘animal turn’. Hij bedoelt hiermee dat het dier in de media vaker neergezet wordt als individu met menselijke karaktereigenschappen. Vroeger werden in bijvoorbeeld jachtfilms dieren afgebeeld als monsters. De mens was dan de held die het ‘beest’ neerschoot. Hiertegenover zet hij dierlijke hoofdrolspelers met heldeneigenschappen, zoals bijvoorbeeld in Disney-animatiefilms.
Na deze uitleg introduceert Danoekoesoemo een quiz. De bezoekers worden op de proef gesteld met verschillende geluiden van koeien en moeten de interpretatie daarvan raden. In de zaal wordt veel gelachen en er ontstaat onrustig gepraat.
Het publiek luistert aandachtig hoe schrijver Sara van Gennip vervolgens een stuk over dierenleed voordraagt. Ze probeert over te brengen hoe vreemd wij met dieren omgaan. Aan de ene kant ervaren wij bijzondere relaties met onze huisdieren, maar halen aan de andere kant wel een kip uit het koelvak van de supermarkt, om deze vervolgens op te eten.
Hierna is het tijd voor vragen uit het publiek. Er ontstaat een interactieve sfeer. De talkshow wordt afgesloten met aanmoedigend gefluit en een groot applaus.
Na de lezing blijven veel bezoekers hangen om nog vragen te stellen aan de sprekers. Danoekoesoemo blikt terug: ‘Ik vond het heel leuk omdat ik voelde dat het publiek enorm energiek was en aanstond.’ Over haar sprekers zegt ze: ‘ik heb heel veel geleerd over hoe dieren zich gedragen’ en ‘ook hoe weinig wij van elkaar verschillen’. Ook Cornips is enthousiast. Ze vond het publiek ‘fantastisch’. Ze zegt dat ze hoopt aan het publiek geleerd te hebben: ‘dat dieren individuen zijn en dat het ook subjecten zijn, dat ze handelen, dat ze intenties hebben en dat we dus eigenlijk andere relaties met dieren moeten aangaan’.
Studium Generale van de Universiteit Utrecht organiseert in het najaar talkshows met experts. Het doel van deze avonden is om wetenschap aan actuele maatschappelijke ontwikkelingen te koppelen en toegankelijk te maken voor een breed publiek. De avonden zijn daarom voor iedereen gratis. Het volgende Science Café, op 24 oktober, gaat over de invloed van de geuren, kleuren en geluiden op onze ervaringen.
Beluister hier het audio fragment gemaakt door Fleur van Straaten:
