‘De rijksmonumenten zijn echt de verbinder tussen de mensen, de geschiedenis en het Venengebied.’ In de gemeente Stichtse Vecht staan maar liefst 795 rijksmonumenten en dat is een uitschieter binnen de provincie Utrecht. Dit blijkt uit cijfers van het CBS. De verklaring hiervoor is volgens de gemeente en het lokale historisch centrum de combinatie van veel groen en de historie. Anderzijds verdwijnen er steeds meer rijksmonumenten.
Groen erfgoed
‘De belangrijkste reden voor het hoge aantal rijksmonumenten is de natuur’, vertelt Suzanne Lekkerkerker, medewerker van het regionaal historisch centrum Vecht en Venen. ‘De Vechtgebieden vormen de ideale plek voor rijksmonumenten.’ Zo legt ze uit dat er veel ruimte voor kastelen, woningen, kerken en andere rijksmonumenten is. Ook de gemeente bevestigt dit: ‘Onze gemeente staat bekend om haar groengebieden en buitenplaatsen en dat houdt in dat er ook veel ruimte is voor de rijksmonumenten’ zegt Valesca van den Bergh, beleidsadviseur voor monumenten bij de gemeente.
De teller gaat hard
‘De teller gaat nogal hard met al die kastelen’, vertelt Suzanne Lekkerkerker. Stichtse Vecht is ondanks de natuurgebieden niet de grootste gemeente in oppervlaktes binnen Utrecht. Er is wel een andere verklaring voor het hoge aantal rijksmonumenten. Enkel een kasteelachtig gebouw in de gemeente telt al voor 21 rijksmonumenten. ‘Het bruggetje, de bloembak, een hek en ga zo maar door.’ ‘Het telt allemaal mee’, aldus Lekkerkerker.
Rijke historie
De ligging aan de Vecht zorgt ook voor een rijke historie die terug te vinden is in de rijksmonumenten. ‘Veel dorpen en boerderijen ontstonden in de 17e en 18e eeuw langs de waterkant. Veel van die historische woningen zijn nu rijksmonumenten’, vertelt Valesca van den Bergh. Suzanne verklaart: ‘De 17e eeuw was een rijke periode waarin veel geld geïnvesteerd werd in de buitenplaatsen.’ ‘De mooiste paleizen werden hier langs het water gebouwd.’
Verdwijnende rijksmonumenten
Uit cijfers van het CBS blijkt dat er de afgelopen tien jaar landelijk 730 rijksmonumenten verdwenen zijn. ‘Rijksmonumenten verdwijnen voornamelijk door verwaarlozing en dat zie je vaak bij woningen of boerderijen’, zegt Dolf Muller, woordvoerder voor rijksdienst cultureel erfgoed. Daarnaast zijn volgens hem calamiteiten zoals brand en overstroming ook reden voor de verdwijning. ‘De verdwijning is een trend van de laatste jaren’, voegt Dolf Muller nog toe.
Lokaal verlies
Ook in Stichtse Vecht verdwijnen deze rijksmonumenten. In de afgelopen tien jaar zijn er veertien rijkmonumenten verdwenen in de categorie van boerderijen, molens en woningen. Toch staat de gemeente nog altijd hoog op de lijst met het aantal rijksmonumenten, namelijk 795. Volgens het CBS zijn er alleen in de gemeente Utrecht meer rijksmonumenten dan in de gemeente Stichtse Vecht.
Verbindende kracht
‘De rijksmonumenten verbinden ons aan de historie’, zegt Suzanne Lekkerkerker. Ze is het er daarom mee eens dat de historie ook lokaal van belang is. ‘Ik merk dat er echt veel belangstelling is voor de geschiedenis, het leert de mensen meer over hun eigen omgeving en daardoor over hun hunzelf.’ Dolf vertelt: ‘We hebben ons ook voorgenomen om steeds meer samen met de gemeenschap te kijken welke rijksmonumenten lokaal belangrijk zijn.’
Het belang voor de gemeenschap
Een belangrijk rijksmonument van de gemeente is de ‘Oudaen’, ook wel de Oude Haan. ‘Dat is echt een bijzondere voor Stichtse Vecht, want deze is nog van voor het rampjaar toen er veel rijksmonumenten verloren zijn gegaan’, vertelt Suzanne. Het is een kasteel met buitenplaats in Breukelen. Ook zijn volgens haar veel tuinen bij buitenplaatsen belangrijk voor de gemeenschap, omdat veel lokale vrijwilligers daar de grond onderhouden of rondleidingen geven.
De lange termijn
Ondanks de verdwijning kun je volgens Dolf Muller niet zeggen dat er op de lange termijn echt minder rijksmonumenten zullen zijn. ‘Het getal zal wel ongeveer gelijk blijven, want we wijzen ook nieuwe rijksmonumenten aan.’ De monumenten die nieuw aangewezen worden zijn volgens hem vooral monumenten met een historisch verhaal. ‘De geschiedenis is voor de lokale inwoners vaak erg belangrijk en daarom kijken we goed naar welk monument de gemeente representeert.’
Historisch bewustzijn
Volgens Lekkerkerker is er ook een verband tussen gebeurtenissen uit het verleden die weliswaar in opspraak zijn geweest. ‘We willen die geschiedenis graag vasthouden. Lokaal kunnen we er een belangrijke les uithalen dat we zien en begrijpen wat er vroeger is gebeurd.’ Muller heeft er daarentegen geen moeite mee als rijksmonumenten met die historie verdwijnen: ‘Je moet met de tijd mee en bepaalde geschiedenis past niet meer thuis in het tegenwoordige plaatje.’ Lekkerkerker vindt juist: ‘Als je het heden wil verklaren, moet je de geschiedenis kennen.’
