De ontsnappingen die in meerdere oorlogsgevangenkampen in Polen tot stand kwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog, hadden ook vele gevolgen. De ontsnappingspogingen konden leidden tot politieke repercussies of diplomatieke reacties van geallieerde en neutrale landen of hadden invloed op de lokale bevolking. Hebben succesvolle ontsnappingen geleid tot veranderingen in het beleid van geallieerde regeringen ten aanzien van krijgsgevangenen of Polen?

Succesvolle ontsnappingen uit oorlogsgevangenkampen tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals het beroemde ‘Great Escape’ incident uit Stalag Luft 3, leidden tot harde represailles van de Duitse autoriteiten, wat de vastberadenheid en woede van de geallieerden versterkte. Ontsnappingen uit concentratiekampen, zoals Auschwitz en Sobibor, brachten wereldwijd de gruwelen van de Holocaust onder de aandacht en verhoogden de druk op geallieerde regeringen om actie te ondernemen tegen de nazimisdaden. Dit resulteerde in diplomatieke reacties van geallieerde en neutrale landen, waaronder steun voor ontsnapte gevangenen en protesten bij de Duitse autoriteiten zoals schendingen van de Conventies van Genève met betrekking tot krijgsgevangenen.

Audiofragmenten beantwoord door Guy Walters, historicus en schrijver ‘The real great escape’ en Marek Lazars, directeur Stalag Luft 3 Museum Zagan. 

Op 24 maart 1944 werd de lang geplande ontsnapping uit Stalag Luft 3 werkelijkheid voor 220 gevangenen. Met behulp van valse papieren, burgerkleding gemaakt van oude uniformen en zelfs vals geld, bereidden ze zich voor op hun vlucht. Bob van der Stok, die zich voordeed als Hendrik Beeldman op zijn papieren, was een van hen. Als de 18e man kroop hij door de tunnel ‘Harry’ om in de stille duisternis van de nacht te verdwijnen, om vervolgens als enige dieper Duitsland in te gaan. Door deze onverwachte keuze, bereikte hij als 1 van de 3 officieren die neutraal terrein bereikte. Sommige informatie of herinneringen over Bob, zijn door de tijd verkeerd verwoord.

Waar veel de fout wordt gemaakt is dat hedendaags gedacht wordt dat het kamp Stalag Luft 3 een Poolse oorlogsgevangenkamp was. Stalag Luft 3 was een Duits krijgsgevangenkamp omdat Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog bezettingsoverheersing had over een groot deel van Europa, inclusief het westen van Polen waaronder de stad Zagan. In tegenstelling tot concentratie- en vernietigingskampen zoals Auschwitz, Treblinka en Sobibor, waren die wel in Polen gestationeerd.

Doordat Zagan een Duitse stad was in die tijd, waren er ook weinig lokale bevolking die de krijgsgevangen hielpen nadat ze waren ontsnapt. Het zou worden gezien als landverraad. Marek vertelt een anekdote over enige hulp die geboden werd.

Er waren veel Poolse piloten, officieren betrokken in verschillende kampen gedurende de oorlog. In het door oorlog verscheurde Polen staan Kazimir, Janusz, Genek en Tadeusz op als verzetsstrijders tegen de Duitse bezetter. Hun vastberadenheid leidt hen naar Auschwitz, waar ze ondanks de gruwelen blijven strijden en een broederschap vormden. Uiteindelijk overleven ze de oorlog. Naast Zagan, zijn er vele kampen waar Poolse gevangenen hielpen bij het ontsnappen, dit had wel grote consequenties. De lokale Poolse bevolking houden nog steeds herdenkingen voor deze personen.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Polen een communistische staat onder Sovjet-invloed, waar de nieuwe autoriteiten controle uitoefenden over alle aspecten van de samenleving, inclusief herdenkingsplaatsen. De communistische regering wilde vaak de herdenking van de oorlog in lijn brengen met hun eigen ideologie en politieke agenda, wat invloed had op de terugkeer van Poolse strijders die buiten Polen waren begraven. Pas na de val van het communisme in 1989 kwam er meer ruimte voor een openbare herwaardering van Poolse strijders en een herdenking van hun offers. Een voorbeeld hierin was Antoni Kiewnarski, die meedeed met de ontsnapping uit Stalag Luft 3 en vervolgens wel begraven werd in Polen en zijn as uitgestrooid werd in de bossen.